ဂျပန်၊ တောင်ကိုရီးယားနှင့် အမေရိကန်နိုင်ငံတို့ပါဝင်သည့် ၃ နိုင်ငံညီလာခံနှင့် ပတ်သက်၍ ဘာတွေသိထားသင့်သလဲ

 

နိဒါန်း

ဂျပန်၊ တောင်ကိုရီးယားနှင့် အမေရိကန်နိုင်ငံတို့ဆောင်ရွက်ခဲ့သည့် ၃ နိုင်ငံအစည်းအဝေးမှ တရုတ်နိုင်ငံအပေါ် ထားရှိသည့်သဘောထားများ၊ ရလာဒ်များကို သုံးသပ်ဖော်ပြသွားပါမည်။ [1]

ဖော်ပြချက်

ဂျပန်၊ တောင်ကိုရီးယားနှင့် အမေရိကန်နိုင်ငံတို့၏ ခေါင်းဆောင်များသည် ဩဂုတ်လ ၁၈ ရက်တွင် အမေရိကန်နိုင်ငံ၊ မယ်ရီလန်းပြည်နယ်ရှိ Camp David အပန်းဖြေစခန်းတွင် တွေ့ဆုံခဲ့ကြပါသည်။ ထို ၃ နိုင်ငံသည် နိုင်ငံပေါင်းစုံလှုပ်ရှားမှု များ၏ နောက်ဆက်တွဲအစည်းအဝေးများတွင် တွေ့ဆုံလေ့ရှိကြသော်လည်း ဩဂုတ်လ ၁၈ ရက်နေ့က ပထမဦးဆုံးအကြိမ် ၃ နိုင်ငံတည်းဖြင့် ပြုလုပ်ခဲ့သော ညီလာခံဖြစ်ပါသည်။ အဆိုပါတွေ့ဆုံမှု၏ ရလဒ်များအနက်မှ တစ်ခုအနေဖြင့် အနာဂတ်တွင် ထိုကဲ့သို့သော ၃ နိုင်ငံတည်းပါဝင်သည့် တွေ့ဆုံမှုကို နှစ်စဉ်ပြုလုပ်သွားရန် သဘောတူညီမှုထားရှိ ခဲ့ကြပါသည်။ ၃ နိုင်ငံ အင်အားခိုင်မာလာပြီး အတူတကွလက်တွဲဆောင်ရွက်လာနိုင်သည့် အချိန်တွင် ကမ္ဘာကြီးအတွက် လုံခြုံမှုပိုမိုဖော်ဆောင်ပေးနိုင်လိမ့်မည်ဟု အမေရိကန်နိုင်ငံ သမ္မတ Joe Biden က ပြောကြားခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

ဂျပန်နိုင်ငံဝန်ကြီးချုပ် Kishida Fumio ကလည်း ဂျပန်နိုင်ငံအနေဖြင့် ၃ နိုင်ငံ လုံခြုံရေးပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုများဖြင့် မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၏ စိန်ခေါ်မှုများကို ပူးပေါင်း ဖြေရှင်းနိုင်မည်ဟု ပြောကြားခဲ့ပါသည်။ ၃ နိုင်ငံညီလာခံသည် တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံ သမ္မတ Yoon Suk-yeol ၏ ဂျပန်နိုင်ငံနှင့် တင်းမာမှုဖြစ်ပေါ်နေခြင်းကို ပြန်လည် ပြုပြင်ရန် လုပ်ဆောင်နေမှုများ၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းဖြစ်ပါသည်။ အဆိုပါလုပ်ရပ်ကြောင့် တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံသမ္မတသည် ဂျပန်-ကိုရီးယားဆက်ဆံရေးတိုးမြှင့်ရန်အတွက် နိုင်ငံကို ရောင်းစားနေသည်ဟု ဝေဖန်ခံနေရပြီး Yoon ကလည်း ဂျပန်နိုင်ငံသည် ၎င်းတို့ နိုင်ငံ၏ လုံခြုံရေးအတွက် အရေးပါသည့်အတွက် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုများ ဆက်လက် လုပ်ဆောင်သွားမည်ဟု အလေးပေးပြောကြားခဲ့ပါသည်။ ဆက်လက်၍ တောင်ကိုရီးယား၊ အမေရိကန်နှင့် ဂျပန်နိုင်ငံတို့အနေဖြင့် ခိုင်မာသည့် အဖွဲ့အစည်းဆိုင်ရာအခြေခံမူများလိုအပ်ကြောင်းနှင့် ဒေသတွင်းလုံခြုံရေးကို ခြိမ်းခြောက်နေသည့် စိန်ခေါ်မှုများကို ခိုင်မာသည့် ကတိကဝတ်များဖြင့် ဖြေရှင်းရန်ဆောင်ရွက်သွားရမည်ဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

Yoon ၏ ဂျပန်-တောင်ကိုရီးယား ဆက်ဆံရေးကို ပြည်သူများက အသိအမှတ်မပြုသည့်အတွက် Yoon ၏ ကြိုးပမ်းမှုများ မပါဝင်ပါက ၃ နိုင်ငံ ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်မှုများ ဖြစ်ပေါ်လာမည်မဟုတ်ဟုဆိုသည်။ ယခုပြုလုပ်ခဲ့သည့် ညီလာခံတွင် ပြောကြားခဲ့မှုများသည် သမ္မတဟောင်း Moon Jae – in က တရုတ်နိုင်ငံကို ပေးထားခဲ့သော “Three Noes”[2]ဖြစ်သည့် တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံသည် အမေရိကန်နိုင်ငံနှင့်ပူးပေါင်းပြီး Terminal High Altitude Area Defense (THAAD) များအတွက် စွမ်းအားဖြည့် ဘက်ထရီများ ထပ်မံ ပေးပို့မည်မဟုတ်၊ အမေရိကန်နိုင်ငံဦးဆောင်သည့် ဒေသတွင်း ဒုံးကာကွယ်ရေးစနစ်များတွင် ဝင်ရောက် ဆောင်ရွက်မည်မဟုတ်၊ အမေရိကန်နှင့် ဂျပန်နိုင်ငံတို့ဖြင့် ၃ နိုင်ငံမဟာမိတ် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ချက်များတွင် ပါဝင်မည်မဟုတ်ဟူသော ကတိကဝတ်များနှင့် ကွဲပြား နေသည်ဟုဆိုပါသည်။ ယခုပြုလုပ် ခဲ့သည့် ညီလာခံတွင် အမေရိကန်နိုင်ငံ၏ အမျိုးသားအကြံပေး Jake Sullivan က ၃ နိုင်ငံ စစ်ဘက်ဆိုင်ရာ လေ့ကျင့်ခန်းနှင့်ပတ်သက်သည့် နှစ်ရှည်အစီအစဉ်ဖြင့် အင်ဒို-ပစိဖိတ်ဒေသတွင်းအရေးကိစ္စများကို တုံ့ပြန်သွားမည်ဟု ပြောကြားခဲ့ပါသည်။ သို့သော် တရုတ်နိုင်ငံ၏အမြင်တွင် အဆိုပါဆောင်ရွက်မှုကို ဒုံးတိုက်ခိုက်မှုများကို ကာကွယ်ရန် ၃ နိုင်ငံ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်နေမှုဟု ယူဆသွားနိုင်ပြီး စိုးရိမ်ပူပန်မှုဖြစ်ပေါ်စေသည့်အချက်များဖြစ်နေကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

တရုတ်နိုင်ငံ၏ ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူတစ်ဦးမှ တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံတွင် အစိုးရအပြောင်းအလဲဖြစ်ပေါ်လျှင်တောင်မှ Moon လက်ထက်က ပေးထားခဲ့သည့် ကတိကဝတ် များကို စောင့်ထိန်းသင့်သည်ဟု ပြောကြားခဲ့ပါသည်။ တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံအနေဖြင့် ၎င်း၏ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများတွင် ပဋိပက္ခများဖြင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရပါက စုပေါင်းညှိနှိုင်းအဖြေရှာခြင်းဖြင့် ဆောင်ရွက်နိုင်သည်ဟုဆိုသည်။ သို့သော်လည်း တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံဘက်မှ “Three Noes” နှင့် ပတ်သက်၍ တရားဝင်လက်မှတ်ရေးထိုးထားခြင်းမရှိဟု ငြင်းဆိုနေပြီး အမေရိကန်နိုင်ငံ ဘက်မှလည်း ၃ နိုင်ငံပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုကို ပိုမိုပုံပေါ်လာအောင် ဆောင်ရွက်မည်ဖြစ်ပြီး ကျင်းပခဲ့သည့် ညီလာခံသည်လည်း မည်သည့်နိုင်ငံကိုမှ ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်ရန် ရည်ရွယ်ခြင်းမဟုတ်ဟု ပြောကြားခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

အချုပ်အားဖြင့် တရုတ်နိုင်ငံဘက်မှ ၃ နိုင်ငံပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုကို မဟာမိတ် ဖွဲ့ခြင်းအဖြစ် ယူဆလာသည့်အခါတွင် မည်ကဲ့သို့ဆက်လက်ဆောင်ရွက်မည်ဆိုသည့်အချက်နှင့် ပတ်သက်၍ မေးခွန်းထုတ်စရာဖြစ်လာပါသည်။ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများ၏ ကာကွယ်ရေးပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်မှုသည် တရုတ်နိုင်ငံ၏ အမေရိကန်နိုင်ငံအား ပြန်လည်တန်ပြန်တုံ့ပြန်မှုများတွင် အခက်အခဲများဖြင့် ရင်ဆိုင်ရစေနိုင်သည့်အတွက် တရုတ်နိုင်ငံက လွန်စွာစိုးရိမ်ပူပန်လျက်ရှိပါသည်။ တရုတ်နိုင်ငံဘက်မှလည်း တောင်ကိုရီးယားကို စီးပွားရေး အရ အကျပ်ကိုင်ခြိမ်းခြောက်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်းဖြင့် THAAD တပ်ဖြန့်ချထားမှုကို ကန့်ကွက်ကြောင်း ထင်ထင်ရှားရှားပြသခဲ့ပြီးဖြစ်ပါသည်။ တရုတ်နိုင်ငံအနေဖြင့်လည်း အဆိုပါဖိအားပေးမှုများအတွက် လက်ရှိအချိန်ထိ ပြန်လည်ပေးဆပ်နေရပြီး တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံသားများသည် တရုတ်နိုင်ငံကို လက်ရှိအချိန်ထိ ဆန့်ကျင်လျက် ရှိပါသည်။ အလားတူ အမေရိကန်နိုင်ငံအနေဖြင့်လည်း ၎င်း၏အဓိကမဟာမိတ်ဖြစ်သည့် တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၏ တရုတ်နိုင်ငံဘက်မှ စီးပွားရေးအရပိတ်ဆို့နေမှုများကို တုံ့ပြန်မှု များတွင် ဝင်ရောက်ကူညီပေးခဲ့ခြင်းမရှိသည့်အတွက်လည်း ပြန်လည်ပေးဆပ်ရနိုင်ပြီး အမေရိကန်နိုင်ငံအနေဖြင့် ၃ နိုင်ငံဆက်ဆံရေးကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းလိုပါက တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၏ လက်ရှိဆောင်ရွက်ချက်များကို ထိထိရောက်ရောက် ကာကွယ်ပေးရန် ကြိုတင်ပြင်ဆင်ထားသင့်ကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

တွေ့ရှိသုံးသပ်ချက်

ဂျပန်၊ တောင်ကိုရီးယားနှင့် အမေရိကန်နိုင်ငံတို့၏ ၃ နိုင်ငံညီလာခံတွင် ဆွေးနွေးခဲ့သည့် ကာကွယ်ရေး ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်မှုများက တရုတ်နိုင်ငံအတွက် စိုးရိမ်ပူပန်မှုများကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်မှာ မှန်သော်လည်း နောက်ဆက်တွဲ နိုင်ငံရေး၊ စစ်ရေး၊ စီးပွားရေးအကျိုးဆက်များဖြင့်လည်း ရင်ဆိုင်ရနိုင်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် အမေရိကန်အနေဖြင့် လေလုံးထုတ်နေရုံနှင့်မပြီးဘဲ တာဝန်ယူမှုတာဝန်ခံမှုရှိရန်လိုအပ်ပြီး တောင်ကိုရီးယားနှင့် ဂျပန်နိုင်ငံတို့အား စီးပွားရေးနှင့် စစ်ရေးအရ ထိရောက်သည့် အကာအကွယ်များ ပေးမှသာ အောင်မြင်နိုင်မည်ဖြစ်ကြောင်း ပါးနပ်စွာ သတိပေးထားခြင်းဖြစ်သည်ကို တွေ့ရှိရပါသည်။ ထိုအစည်းအဝေးတွင် တိကျသည့် အစီအစဉ်များချမှတ်နိုင်ခြင်းမရှိ၍ ဟန်သာရှိ၍ အဆံမရှိသော တွေ့ဆုံမှုဖြစ်သည်ဟု ဝေဖန်မှုများလည်း ရှိနေပါသည်။ သို့သော်လည်း အာရှအရှေ့ဖျားဒေသတွင်းနိုင်ငံဖြစ်သည့် တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံနှင့် ဂျပန်နိုင်ငံတို့အနေဖြင့် အမေရိကန်နိုင်ငံနှင့် စစ်ရေး၊ စီးပွားရေး ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်မှု မြှင့်တင်နေချိန်တွင် ရုရှား၊ တရုတ်နှင့် မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံ တို့ကလည်း နိုင်ငံရေး၊ စစ်ရေးပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုများကို မြှင့်တင် ဆောင်ရွက်နေသဖြင့် ဒေသတွင်း အပြိုင်အဆိုင် အုပ်စုဖွဲ့မှုများကို တွန်းအားပေးသကဲ့သို့သာ ဖြစ်လာပါလိမ့်မည်။

တရုတ်နိုင်ငံကို ပိတ်ဆို့ရန်အတွက် အမေရိကန်နိုင်ငံသည် အာရှအရှေ့ဖျားတွင် ဂျပန်၊ တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံတို့နှင့်ပူးပေါင်း၍လည်းကောင်း၊ တောင်တရုတ်ပင်လယ်တွင် ထိုင်ဝမ်အား နိုင်ငံရေး၊ စစ်ရေးအကူအညီများပေး၍လည်းကောင်း၊ အာဆီယံဒေသတွင် စင်ကာပူ၊ ဖိလစ်ပိုင်၊ ဗီယက်နမ်နှင့် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံတို့အား စစ်ရေးဆိုင်ရာ ပူးပေါင်းမှုနှင့် အထောက်အကူပေးမှုများ ဆောင်ရွက်၍လည်းကောင်း၊ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာထွက်ပေါက် ဖြစ်သည့် မြန်မာနိုင်ငံကို မတည်ငြိမ်မှုများဖြစ်အောင် တွန်းအားပေး ပိတ်ဆို့ ဆောင်ရွက်နေသည်ကို တွေ့ရသည်။ နိုင်ငံတစ်ခု၏ ပြည်တွင်းနိုင်ငံရေးတိုင်းသည် ကမ္ဘာ့နိုင်ငံရေးနှင့် ဆက်စပ်လျက်ရှိသောကြောင့် ကျရောက်လာသော အကျပ်အတည်းများကို ကျွမ်းကျင်လိမ္မာစွာ ကျော်လွှားနိုင်ရေးမှာ အရှေ့တောင်အာရှဒေသတွင်းနိုင်ငံများအားလုံး၏ ပညာခန်းပင်ဖြစ်ပါကြောင်း သုံးသပ်ဖော်ပြလိုက်ရပါသည်။

Myanmar Aspect

93082523

[1]။ Shannon Tiezzi.“ The Japan-South Korea-US Summit Is Bad News for China”. Nikkei Asia. August 19, 2023 [https://thediplomat.com/.../the-japan-south-korea-us.../]- accessed on August 21, 2023.

[2] Jo He-rim, “China Demands Korea Uphold ‘Three Nos’ Policy,” The Korea Herald, July 28, 2022, https://www.koreaherald.com/view.php?ud=20220728000666.

အာရှဒေသတွင်းအရေးကိစ္စများ၌ တရုတ်နိုင်ငံက ဦးဆောင်မှုရနေသည့် ကိစ္စရပ်များနှင့်ပတ်သက်ပြီး ဘာတွေသိထားသင့်သလဲ

 

နိဒါန်း

တရုတ်နိုင်ငံ၏ အရှေ့တောင်အာရှခြေလှမ်းများနှင့် ဒေသတွင်းနိုင်ငံများ၏ တရုတ်နိုင်ငံနှင့်ပတ်သက်သည့် သဘောထားများကို သုံးသပ်ဖော်ပြသွားပါမည်။ [1]

ဖော်ပြချက်

၂၀၂၂ ခုနှစ်က ဗီယက်နမ်နိုင်ငံတွင် ပြုလုပ်ခဲ့သည့် တရုတ်နိုင်ငံ၏ ဗီယက်နမ်နိုင်ငံအပေါ်ထားရှိသည့် နိုင်ငံရေးသဘောထားများနှင့် ပတ်သက်သည့် ညီလာခံတစ်ရပ်ကျင်းပခဲ့ပြီး ဗီယက်နိုင်ငံကိုယ်စားလှယ်မှ နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေးစနစ်များကို ဆွေးနွေးခြင်းသည် ၎င်းနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေးစနစ်များအတွင်း ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခြင်းနှင့် မတူညီဟု အခိုင်အမာ ပြောကြားခဲ့ပါသည်။ နိုင်ငံအချို့သည် တရုတ်နှင့် ဗီယက်နမ်နိုင်ငံတို့၏ စစ်ရေး၊ ကုန်သွယ်ရေး ဆောင်ရွက်ချက်များတွင် လိုက်လျောညီထွေဆောင်ရွက်နိုင်မှုများနှင့်ပတ်သက်ပြီး နားလည် သဘောပေါက်ထားသည်ဟု ဆိုသည်။ တရုတ်နိုင်ငံနှင့် ဆွေးနွေးမှုများတွင် ဗီယက်နမ်နိုင်ငံဘက်မှ အရှေ့တောင်ပိုင်းနိုင်ငံများအနေဖြင့် တရုတ်နိုင်ငံ၏ အင်အားကြီးထွားလာမှုများနှင့် ပတ်သက်ပြီး အခက်အခဲများဖြင့် ရင်ဆိုင်နေရသည်ဟု ပြောကြားခဲ့ပါသည်။ အမေရိကန် နိုင်ငံသမ္မတ Joe Biden သည် လာမည့် သီတင်းပတ်များတွင် နှစ်နိုင်ငံဆက်ဆံရေး တိုးမြှင့်ရန်နှင့် တရုတ်-ဗီယက်နမ်ဆက်ဆံရေးကို ထိန်းချုပ်နိုင်ရန် ရည်ရွယ်ချက်ဖြင့်ဗီယက်နမ်နိုင်ငံသို့ လာရောက်မည်ဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။ အရှေ့တောင်အာရှဒေသသည် တရုတ်နှင့် အမေရိကန်နိုင်ငံတို့၏ ပထဝီနိုင်ငံရေး အင်အားယှဉ်ပြိုင်မှုများတွင် အဓိကကျသည့်အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်နေပါသည်။ တရုတ်နိုင်ငံသည် အရှေ့တောင်အာရှဒေသကို ၎င်းပိုင်ဒေသအဖြစ်မှတ်ယူထားပြီး အမေရိကန်နှင့် ၎င်း၏ မဟာမိတ်နိုင်ငံများက တရုတ်နိုင်ငံ၏ သဘောထားကို ဆန့်ကျင်လျက်ရှိကြပါသည်။ အာဆီယံ ၁၀ နိုင်ငံတွင် တရုတ်နိုင်ငံနှင့် ပတ်သက်သည့် နှစ်နိုင်ငံဆက်ဆံရေး ကိုယ်စီ ရှိနေပြီး၊ တရုတ်နိုင်ငံသည်လည်း အာဆီယံ ၁၀ နိုင်ငံနှင့် ကုန်သွယ်ရေးလုပ်ငန်း အဓိက လုပ်ကိုင်နေသည့် နိုင်ငံဖြစ်သည့်အပြင် ဒေသတွင်းနိုင်ငံများအတွက် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး အကူအညီများ အများဆုံးထောက်ပံ့ပေးနေသည့် တစ်ခုတည်းသောနိုင်ငံဖြစ်ပါသည်။ ၂၀၁၅ ခုနှစ် ကတည်းက နှစ်စဉ်ထောက်ပံ့ငွေ ဒေါ်လာ ၅.၅ ဘီလီယံ ထောက်ပံ့ပေးအပ်ခဲ့ပါသည်။ တရုတ်နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးခိုင်မာအားကောင်းမှုနှင့် Belt and Road Initiative-BRI ခေါင်းစဉ် အောက်မှ အရှေ့တောင်အာရှဒေသတွင်းတွင် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုအများဆုံး ပြုလုပ်နေမှုများက အမေရိကန်နိုင်ငံအလွန် ကမ္ဘာ့နိုင်ငံရေးအခင်းအကျင်းများတွင် အရှေ့တောင်အာရှဒေသသည် တရုတ်နိုင်ငံ၏ လွှမ်းမိုးချုပ်ကိုင်မှုကို ခံရမည့်နေရာ ဖြစ်လာနိုင်သလားဟူသည့် မေးခွန်း ထုတ်မှုကို ဖြစ်ပေါ်စေပါသည်။ တရုတ်နိုင်ငံနှင့် အရှေ့တောင်အာရှဒေသတွင်းနိုင်ငံများ အနေဖြင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုများ ပြုလုပ်သင့်သည်ဟူသော ယူဆချက်အပေါ်အခြေခံ၍ ဒေသတွင်း နိုင်ငံများနှင့် စီးပွားရေအရသာမက ခိုင်မာသည့် ယဉ်ကျေးမှုဖလှယ်ခြင်းများကိုပါ ဖော်ဆောင်ရန် ကြိုးပမ်းလျက်ရှိပါသည်။ ထိုသို့လုပ်ဆောင်ခြင်းက အမေရိကန်နိုင်ငံကဲ့သို့ ဒေသပြင်ပနိုင်ငံများကို ဖယ်ထုတ်ရန် ရည်ရွယ်ခြင်းဖြစ်ပါသည်။

တရုတ်နိုင်ငံကာကွယ်ရေး ဝန်ကြီး Li Shangfu က စင်ကာပူနိုင်ငံတွင် ဇွန်လအစောပိုင်းက ပြုလုပ်ခဲ့သည့် ရှန်ဂရီလာ ဆွေးနွေးပွဲတွင် တရုတ်နိုင်ငံနှင့် အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများသည် ခိုင်မာသည့် ဆက်ဆံရေးမျိုး တည်ဆောက်ထားသည်ဟု ပြောကြားခဲ့သော်လည်း တရုတ်နိုင်ငံနှင့် အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများ၏ ဆက်ဆံရေးမျက်နှာစာတစ်ခုရှိနေပါသေးသည်။ ၎င်းမှာ တရုတ် နိုင်ငံသည် အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများနှင့် ရေကြောင်းပိုင်ဆိုင်မှုပဋိပက္ခများ ဖြစ်ပေါ်လျက်ရှိသည့် အပြင် Xinjiang ပြည်နယ်ရှိ Uyghur မွတ်ဆလင်များနှင့်ပတ်သက်သည့် လူမျိုးရေး ပဋိပက္ခကိုလည်း ရင်ဆိုင်နေရကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

အရှေ့တောင်အာရှဒေသအနေဖြင့် အိမ်နီးချင်းအင်အားကြီး နိုင်ငံများအပြင် အခြားသောအင်အားကြီးနိုင်ငံများနှင့် မည်ကဲ့သို့ ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်ရမည် ဆိုသည်ကို ထပ်မံသင်ယူစရာ မလိုတော့ဟု ဆိုသည်။ နိုင်ငံရေးပညာရှင်တစ်ဦး၏ ဖော်ပြချက်အရ အရှေ့တောင်အာရှ ဒေသတွင်းနိုင်ငံများသည် မင်းဆက်များနှင့် အင်ပါယာများတွင် ဖြစ်ပွား ခဲ့သည့် ပဋိပက္ခများဆီမှ နိုင်ငံရေးသင်ခန်းစာများကို ရာစုနှစ်များစွာ ရရှိခဲ့ကြပြီး ဖြစ်ကြောင်း၊ ယခုအခါ မတူညီသည့် ဒေသတွင်းအစီအစဉ်နှင့် အစိုးရပုံစံရှိသည့် အင်အားကြီးနိုင်ငံ နှစ်နိုင်ငံအကြားတွင် ဘက်ရွေးချယ်ခြင်း အကျပ်အတည်းကို ရင်ဆိုင်နေရကြောင်း၊ ဒေသတွင်းနိုင်ငံများ၏ အကြီးအကဲများနှင့် ပညာရှင်များသည် တရုတ် နိုင်ငံကို နောက်ကွယ်တွင်သာ ဝေဖန်နေကြကြောင်း၊ ခြွင်းချက်အနေဖြင့် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသည် Fadinand Marcos “Bongbong” သမ္မတဖြစ်လာသည့် ၂၀၂၂ ခုနှစ် ကတည်းက တရုတ်နိုင်ငံရေယာဉ်များကျူးကျော်မှုကို အတိအလင်းဝေဖန်နေပြီး အမေရိကန် နိုင်ငံနှင့်နီးကပ်သည့် ဆက်ဆံရေးရှိခဲ့ကြောင်း၊ တစ်ခါတစ်ရံတွင် ဗီယက်နမ်နိုင်ငံသည် တရုတ် နိုင်ငံကို ဖိအားပေးရန်နှင့် တရုတ်နိုင်ငံနှင့်ပြိုင်ဘက်နိုင်ငံများ၏ဆက်ဆံရေးကို ထိန်းညှိနိုင်ရန် ၎င်းနှင့် တရုတ်နိုင်ငံတို့၏ ပဋိပက္ခများကို လူသိရှင်ကြား ထုတ်ဖော်လေ့ရှိပြီး တစ်ခါတစ်ရံတွင် ပါတီအကြားဆက်ဆံရေးဖြင့် တရုတ်နိုင်ငံနှင့် ဆက်ဆံရေးကို လျှို့ဝှက်လုပ်ဆောင်လေ့ရှိကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

အာရှဒေသတွင်းနိုင်ငံများ၏ အင်အားကြီးနှစ်နိုင်ငံအကြောင်း ပြောကြားချက်များကို ကြည့်ခြင်းဖြင့် ဒေသတွင်းနိုင်ငံရေးအခင်းအကျင်းအသစ်များကို ခြေရာခံနိုင်ကြောင်း၊ ဒေသတွင်း နိုင်ငံခေါင်းဆောင်များ၊ အရာရှိကြီးများ၊ ပညာရှင်များအနေဖြင့် အမေရိကန်နိုင်ငံကဲ့သို့ အနောက်အုပ်စုဝင်နိုင်ငံများကို ဝေဖန်မှုများပြုလုပ်ခြင်းကြောင့် သံတမန်ရေးနှင့်စီးပွားရေးဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်များကို ထိခိုက်မှုနည်းသော်လည်း တရုတ် နိုင်ငံကို ဝေဖန်မှုများပြုလုပ်ခဲ့ပါက မတူညီသည့် အကျိုးဆက်များကို ရင်ဆိုင်ရကြောင်း၊ အချို့အာဆီယံနိုင်ငံများအနေဖြင့် အမေရိကန်ကို ထုတ်ဖော် ဝေဖန်ခြင်းဖြင့် ပြည်တွင်း အမျိုးသားရေးကဏ္ဍကို ဖော်ထုတ်နေပြီး အနောကအုပ်စု၏ အာရုံစိုက်မှုကို ရရှိရန် လုပ်ဆောင်မှုများလည်း ရှိကြောင်းနှင့် တရုတ် နိုင်ငံနှင့်ပတ်သက်သည့်ကိစ္စရပ်များကို တိုးတိုးတိတ်တိတ်သာ ဖြေရှင်းလိုကြသည်ဟု ဆိုပါသည်။ အာဆီယံနိုင်ငံများတွင် အဆိုပါ သဘောထား ရှိနေခြင်းသည် ၁၉၉၀ ခုနှစ်က စင်ကာပူနိုင်ငံဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်း Lee Kwan Yew နှင့် မလေးရှားနိုင်ငံဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်း Mahathir Mohamed တို့ ချမှတ်ခဲ့သည့် အာရှတန်ဖိုးများ “Asian Values” နှင့် “အာရှဒေသကို အာရှတိုက်သားများဖြင့်သာ တည်ဆောက်ရမည်” “Asai Should be run by Asians” ဆိုသည့်အတွေးအခေါ်သဘောတရားများကြောင့် ဖြစ်နိုင်ပြီး ၎င်းအတွေးအခေါ်များက ကိုလိုနီခေတ်နှင့် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီး ဒေသအတွင်း၌ အမေရိကန်နိုင်ငံ လွှမ်းမိုးမှု အားကောင်းခဲ့သည့် အချိန်ကတည်းက ဖြစ်တည်ခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

ယခင်က ဂျပန်နိုင်ငံတွင် အဆိုပါအယူအဆမျိုး အခိုင်အမာရှိခဲ့သော်လည်း လက်ရှိတွင် သဘောထားပြောင်းလဲသွားပြီဖြစ်ပါသည်။ ၎င်းအစား တရုတ်နိုင်ငံက ထိုအယူအဆကို ကိုင်စွဲ၍ အမေရိကန်နိုင်ငံအား အာရှမှဖယ်ထုတ်ရေး လုပ်ဆောင်လျက်ရှိပါသည်။ ဂျပန်၊ တောင်ကိုရီးယားနှင့် တရုတ်နိုင်ငံတို့ ပါဝင်သည့် ၃ နိုင်ငံအစည်းအဝေးတွင် တရုတ်နိုင်ငံ၏ ထိပ်တန်းသံတမန် Wang Yi က လူမျိုးစွဲသဘောတရားများပါဝင်သည့် အာရှစည်းလုံးညီညွတ်ရေး အယူအဆတစ်ရပ်ကို ထုတ်ဖော်ပြောကြားခဲ့ပြီး အာရှဒေသ၏စည်းလုံးညီညွတ်မှုက ပြင်ပမှဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှု များကို အဆုံးသတ်စေနိုင်မည့်အပြင် ဒေသတွင်းစဉ်ဆက်မပြတ် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်ဟု အလေးပေးပြောကြားခဲ့ပါသည်။ သို့သော် တရုတ်နိုင်ငံအနေဖြင့် ဒေသတွင်းတွင် မျှတစွာဆောင်ရွက်ခြင်းထက် အင်အားကြီးနိုင်ငံဖြစ်ရေးကိုသာ အလေးထား နေသည်ဟု အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံမှ ဝေဖန်ခဲ့ပါသည်။ တရုတ်နိုင်ငံသည် ၎င်း၏ သဘောထားနှင့် မကိုက်ညီသည့် အာရှဒေသတွင်းနိုင်ငံအချို့ကို သံတမန်ရေးနှင့် စီးပွားရေးအရ ဒဏ်ခတ်လေ့ ရှိသည်ဟု ဆိုသည်။ တရုတ်နိုင်ငံလျှောက်လှမ်းနေသည့် လမ်းကြောင်းသည် ၎င်းနိုင်ငံကို အကျိုးအမြတ် ဖြစ်ထွန်းစေမည့်လမ်းကြောင်းသာဖြစ်နေပြီး အမေရိကန်နိုင်ငံအလွန်အာရှဒေသ၏ နိုင်ငံရေးအခင်းအကျင်း၌ တရုတ်နိုင်ငံဗဟိုပြု “Sinocentric” စနစ် ဖြစ်လာမလားဟူသည့် မေးခွန်းများလည်းရှိနေကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

အရှေ့တောင်အာရှဒေသတွင်းနိုင်ငံများ၏ စစ်ရေး၊ သံတမန်ရေးနှင့်စီးပွားရေး ဆောင်ရွက်ချက်များကို အင်အားချိန်ခွင်လျှာညှိကြည့်ရာတွင် ရှုပ်ထွေးမှုများရှိနေပါသည်။ အရှေ့တောင်အာရှ၏ စီးပွားရေး ယှဉ်ပြိုင်မှုများတွင် ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်ရန်အတွက် အကောင်းဆုံးနည်းလမ်းမှာ ဖွံ့ဖြိုး တိုးတက်ရေးရန်ပုံငွေသာ ဖြစ်ပြီး ဘယ်နိုင်ငံက မည်မျှရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုလုပ်နိုင်မလဲဟူသည်က အဓိကဖြစ်နေပါသည်။ ထိုကဏ္ဍနှင့်ပတ်သက်၍ တရုတ်နိုင်ငံမှ အသာစီးရလျက်ရှိပါသည်။ ဩစတြေးလျနိုင်ငံအခြေစိုက် Lowy Institude ၏ စစ်တမ်းများအရ ၂၀၁၅ ခုနှစ်မှစ၍ ၆ နှစ် အတွင်းတွင် အရှေ့တောင်အာရှကို ရန်ပုံငွေနှင့် အကူအညီပေးခြင်းများတွင် ပြိုင်ဆိုင်မှုများ ပြင်းထန်လျက်ရှိပြီး တရုတ်နိုင်ငံသည် ဒေသတွင်းအတွက် အကောင်းဆုံး အထောက်အပံ့များပေးခဲ့သည့်နိုင်ငံဖြစ်ပါသည်။ သို့သော် ၉၀ ရာခိုင်နှုန်းသော ချေးငွေများသည် တရုတ်နိုင်ငံအတွက် အကျိုးအမြတ်များသော ချေးငွေများ(Non- Concessional) ဖြစ်ပြီး အခြေခံအဆောက်အုံကဏ္ဍအတွက် အသုံးပြုထားခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ဂျပန်၊ အမေရိကန်၊ ဂျာမနီနှင့် တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံတို့ကအုပ်ချုပ်မှုစနစ်အတွက် အလေးထားပြီး ဒေသတွင်းသို့ မျှတသည့် အထောက်အပံ့များ ပေးအပ်လျက်ရှိသည်ဟု ဆိုသည်။ ပထဝီဝင်နိုင်ငံရေးကို မေ့လျော့ထားတတ်ပြီး ဒေသတွင်းဆင်းရဲသည့်နိုင်ငံများကို ချေးငွေအများဆုံး ထောက်ပံ့ပေးနေသည့် World Bank နှင့် ADB တို့သည် တရုတ်နိုင်ငံ နောက်တွင်ကျန်ခဲ့ပြီဖြစ်သည်ဟု ဖော်ပြထားပါသည်။

အမေရိကန်၊ ဂျပန်၊ တောင်ကိုရီးယားနှင့် ဩစတြေးလျနိုင်ငံတို့သည် ဒေသတွင်းကို အလေးထားသည့် ဒေသတွင်းစီးပွားရေးအစီအစဉ်သစ်တစ်ရပ်အား စက်တင်ဘာလတွင်စတင်မိတ်ဆက်ရန် ပြင်ဆင်လျက်ရှိနေခြင်းက တရုတ်နိုင်ငံအနေဖြင့် ဒေသတွင်းကို ၎င်းတစ်နိုင်ငံတည်း လွှမ်းမိုး၍ မရနိုင်သည်ကို ပြသနေပါသည်။ သို့သော် တရုတ် နိုင်ငံသည် ဒေသတွင်း အင်အားကြီးနိုင်ငံအဖြစ် ရပ်တည်လိမ့်မည်ဆိုသည့် ဒေသတွင်း နိုင်ငံများ၏ အယူအဆကို ပြောင်းလဲရန် ခက်ခဲနေပြီး အာဆီယံနိုင်ငံအချို့၏ ခေါင်းဆောင်များတွင် တရုတ်နိုင်ငံနှင့်ပတ်သက်၍ အပြုသဘောဆောင်သည့် သဘောထားများ ရှိနေခြင်းက တရုတ်နိုင်ငံနှင့်ဆက်ဆံရေးကို ပိုမိုအကျိုးဖြစ်ထွန်းနေစေခြင်းဖြစ်ပါသည်။ တရုတ်နိုင်ငံကို အကျိုးဖြစ်ထွန်းစေမည့် ဝှက်ဖဲများထဲမှ အဓိကအချက်မှာ အမေရိကန်အနေဖြင့်လည်း အရှေ့တောင်အာရှဒေသအတွက် ကတိကဝတ်ထက် ပြည်တွင်းနိုင်ငံရေးကြောင့် အရင်းအမြစ်များကို ပြည်တွင်းသို့ ရွှေ့ပြောင်းနေရခြင်းဖြစ်ပါသည်။ မကြာသေးမီနှစ်များအတွင်း အမေရိကန်နိုင်ငံအနေဖြင့် ဒေသတွင်းနိုင်ငံ များနှင့် စစ်ရေးဆိုင်ရာဆောင်ရွက်မှုများတွင် ခိုင်မာအားကောင်းမှုများရှိလာခဲ့သော်လည်း စီးပွားရေးအရင်းအမြစ်များ ထောက်ပံ့ပေးရန်မှာ အကန့်အသတ်များ ရှိနေသည်ဟု ဖော်ပြထားပါသည်။

အချုပ်အားဖြင့် ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံကဲ့သို့ နိုင်ငံများအား တရုတ်နိုင်ငံ လက်အောက်ခံနိုင်ငံများဟု သုံးနှုန်းနေကြပြီး အဆိုပါအခြေအနေမှ ရုန်းထွက်လိမ့်မည်ဟု ထင်မြင်နေကြပါသည်။ သို့သော်လည်း အမေရိကန်တင်သွင်းနေသည့် သဘောတရားများကို ကြိုက်နှစ်သက်သည့် နိုင်ငံနည်းလှပြီး အရှေ့တောင်အာရှဒေသ၏ နိုင်ငံခြားရေး မူဝါဒမှာ “Friends to All, Enemies to None” ဖြစ်နေသည်ကပင် ဒေသတွင်းနိုင်ငံများ၏ပဋိပက္ခတွင် အမေရိကန်နိုင်ငံ၏ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခြင်းကို မလိုလားကြောင်း ပြသနေသည်ဟု ဖော်ပြထားပါသည်။

တွေ့ရှိသုံးသပ်ချက်

ဆောင်းပါးတွင် အာဆီယံဒေသတွင်းနိုင်ငံများနှင့် ပတ်သက်သည့် တရုတ် နိုင်ငံ၏ လက်ရှိဆောင်ရွက်ချက်များနှင့် အလားအလာများအပြင် ဒေသတွင်းနိုင်ငံ များ၏ တရုတ်နိုင်ငံနှင့် ပတ်သက်သည့် သဘောထားများကို ဖော်ပြထားပြီး အဆိုပါ အချက်များအပေါ်တွင် မူတည်၍ အမေရိကန်နိုင်ငံနှင့် ၎င်း၏မဟာမိတ် အနောက် အုပ်စုဝင်နိုင်ငံများ၏ အရှေ့တောင်အာရှဒေသအတွင်း ဆောင်ရွက်ချက်များအား ဟာကွက်ဖြည့်နိုင်ရန် ထောက်ပြရေးသားထားခြင်းဖြစ်ပါသည်။

မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ တရုတ်နိုင်ငံအနေဖြင့် သဘောတရားရေး၊ အာရှ၏ တူညီသော တန်ဖိုးများနှင့် စီးပွားရေးအရ အရှေ့တောင်အာရှဒေသတွင်း အနောက်အုပ်စုများထက် အားသာချက်ရှိနေသည်မှာ အမှန်ပင်ဖြစ်ပါသည်။ တရုတ်နိုင်ငံအပါအဝင် အရှေ့တောင်အာရှ နိုင်ငံများအားလုံးလိုလိုသည် ယခင်က ကိုလိုနီပြုကျင့်ခံခဲ့ရသည့် နိုင်ငံများဖြစ်သည့်အတွက် နယ်ချဲ့စနစ်၏ ဒဏ်ရာဒဏ်ချက်များနှင့် ဥရောပသားတို့၏ အထက်စီးမှ ဆက်ဆံရေးအား အသွေးအသားထဲမှ မကြိုက်သည့် သဘောထား ကိန်းအောင်းလျက်ရှိနေပါသည်။ ထို့ပြင် အနောက်အုပ်စု၏ နိုင်ငံငယ်များနှင့် ဆက်ဆံရေးတွင် လိုတစ်မျိုး မလိုတစ်မျိုးမူ (Double-Standard) ဖြင့် ဆက်ဆံခြင်းသည် အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံများနှင့် ဆက်ဆံရေးအတွက် ကြီးစွာသော အဖုအထစ်ဖြစ်သည်ဟု ယူဆပါသည်။

တရုတ်နိုင်ငံအနေဖြင့်လည်း အားကြီးသူတို့၏ ထုံးစံအတိုင်း ၎င်းတို့၏ရည်ရွယ်ချက်ကို အင်အားသုံးဖော်ဆောင်ခြင်းများရှိနေပြီး အာရှနိုင်ငံများအားလုံး၏ အာရှဘုံတန်ဖိုးများကို ဖော်ထုတ်တည်ဆောက်ခြင်းထက်“Asain Values”ကို တရုတ်နိုင်ငံ အကျိုးအမြတ် အတွက် အသုံးချခြင်းက များနေသည်ကို တွေ့ရပါသည်။ ထို့ပြင် ထောက်ပံ့ရေးနှင့် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံရေးတွင်လည်း အာရှနိုင်ငံများ၏ လူသားအရင်းအမြစ်တိုးတက်ရေးကဲ့သို့သော ကဏ္ဍများကို အာရုံစိုက်မှုအလွန်နည်းပြီး ၎င်းတို့အကျိုးအမြတ် (ချက်ခြင်း) ဖြစ်ထွန်းစေမည့် အခြေခံအဆောက်အဦကဏ္ဍများတွင်သာ အဓိကထားကြောင်း တွေ့ရပါသည်။ ဤသည်ကပင် တရုတ်နိုင်ငံအတွက် ရေရှည်အားနားချက်ဖြစ်နေပြီး အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံများ အင်အားကောင်းလာပါက ဆန့်ကျင်မှုနှင့် ရင်ဆိုင်လာရမည်သာဖြစ်ပါသည်။

ယခု တရုတ်နိုင်ငံကျင့်သုံးနေသည့် မဟာဗျူဟာများနှင့် နည်းလမ်းများသည် ၁၈၂၃ ခုနှစ်က အမေရိကန်နိုင်ငံကျင့်သုံးခဲ့သည့် ၎င်း၏ ဒေသတွင်း အကျိုးစီးပွားကို ဥရောပနိုင်ငံများရန်မှ ကာကွယ်သော Monroe Doctrine ကဲ့သို့ ပင်ဖြစ်ပါသည်။ ၎င်းအားကြီးလာချိန်တွင် ဒေသတွင်းအကျိုးစီးပွားနှင့် Red Line ကို အရင်တည်ဆောက်ခဲ့သည်သာဖြစ်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် ယခုမြင်နေရသည့် အင်အားကြီးနိုင်ငံများအကြား ယှဉ်ပြိုင်တွန်းတိုက်မှုများသည် ကမ္ဘာ့နိုင်ငံရေးတွင် အလှည့်ကျ ကပြနေကြသည့် ထပ်နေသော်လည်း မရိုးနိုင်သည့် ပြကွက်များသာဖြစ်ပါကြောင်း သုံးသပ်ဖော်ပြလိုက်ရပါသည်။

Myanmar Aspect

92082423

[1]။ RICHARD MCGREGOR,“ China's grip on Southeast Asia tightens as U.S. influence wanes”.Nikkei Asia. August 16, 2023 [https://asia.nikkei.com/.../China-s-grip-on-Southeast... accessed on August 20, 2023.

တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့အနေဖြင့် နယ်စပ်ပြဿနာများကို လျှော့ချ၍ နှစ်နိုင်ငံ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်လာမည်ဆိုပါက ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်သည့် အခြေအနေများနှင့်ပတ်သက်ပြီး ဘာတွေသိထားသင့်သလဲ

 

နိဒါန်း

တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့အနေဖြင့် ၎င်းတို့၏ နယ်နိမိတ်ဆိုင်ရာ အငြင်းပွားမှု များအား ဘေးဖယ်ထားမည်ဆိုပါက နှစ်နိုင်ငံအကြား ဆက်ဆံရေးနှင့် ပထဝီဝင်နိုင်ငံရေး အခြေအနေအား ပြောင်းလဲနိုင်မည့်အခြေအနေများအား သုံးသပ်ဖော်ပြသွားပါမည်။[1]

ဖော်ပြချက်

တရုတ်အစိုးရများသည် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ရှုပ်ထွေးလှသည့် နိုင်ငံရေးအခြေအနေ၊ ယိမ်းယိုင်လျက်ရှိသည့် အခြေခံအုတ်မြစ်နှင့် နိုင်ငံအတွင်း ဆင်းရဲမွဲတေမှုများကြောင့် သဘောထားအထင်အမြင်သေးလျက်ရှိပါသည်။ အိန္ဒိယနိုင်ငံအနေဖြင့်လည်း တရုတ် နိုင်ငံနှင့် တန်းတူရည်တူ ဆက်ဆံခံရနိုင်ရေးကို ရှေးရှုလျက်ရှိပြီး ယခုအခါတွင် Tran-Himalayas နိုင်ငံများ၏ ဆက်ဆံရေးအခြေအနေသည် ပြောင်းလဲလျက်ရှိပါသည်။ တရုတ်-အိန္ဒိယ နယ်စပ်တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သည့် ထိခိုက်မှုများကြောင့် နှစ်နိုင်ငံဆက်ဆံရေးအား တင်းမာသည့် အခြေအနေသို့ ရောက်ရှိစေခဲ့သော်လည်း နှစ်နိုင်ငံစီးပွားရေး တိုးတက်လာမှုသည် အမေရိကန်နှင့် မဟာမိတ်နိုင်ငံများအား အခက် တွေ့စေမည့် အခြေအနေသို့ ပြောင်းလဲလာနိုင်ကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

ဗြိတိသျှကိုလိုနီဖြစ်ခဲ့သော အိန္ဒိယနိုင်ငံအနေဖြင့် အာရှ၏ ရှေးအကျဆုံး လူ့ယဉ်ကျေးမှုများကို နှစ်နိုင်ငံပူးပေါင်း၍ ပြန်လည်ဖော်ဆောင်ရန် မျှော်လင့်သော်လည်း တရုတ်ထိပ်တန်း တွေးခေါ်ပညာရှင်များက ထိုသို့ပူးပေါင်းရန် လက်မခံလိုကြပါ။ တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီကို ပူးတွဲတည်ထောင်သူ Chen Duxiu ၏ ပြောကြားချက်အရ တရုတ်လူငယ်များသည် အိန္ဒိယပုံစံမျိုးမဖြစ်သင့်ကြောင်း၊ ၎င်းတို့လွှမ်းမိုးမှုကို လက်ခံမည်ဆိုပါက အနာဂတ်တွင် ကိုလိုနီနိုင်ငံများ၏ နောက်မြီးဆွဲနိုင်ငံဖြစ်သွားလိမ့်မည်ဟုဆိုထားပြီး တရုတ်အရာရှိများနှင့် ပညာရှင်များအကြားတွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံအပေါ် အထင်အမြင်သေးသည့် ခံယူချက်သည် ရာစုနှစ်တစ်ခုနီးပါးကြာပြီးနောက်တိုင် လွှမ်းမိုးနေဆဲဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြ ထားပါသည်။

၁၉၄၇ ခုနှစ် လွတ်လပ်ရေးရချိန်တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ GDP သည် တရုတ်နိုင်ငံထက် မြင့်မားခဲ့ပါသည်။ သို့သော် ၁၉၉၀ ပြည့်လွန်နှစ်များ အစောပိုင်းမှစ၍ တရုတ်နိုင်ငံသည် အိန္ဒိယနိုင်ငံထက် ရှေ့သို့ပိုမိုရောက်ရှိလာခဲ့ပြီး ၂၀၂၂ ခုနှစ်တွင် ၎င်းတို့၏ လူဦးရေသည် အကြမ်းဖျင်းတူညီသော်လည်း တရုတ်နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးသည် သုံးဆကျော် ကြီးမားခဲ့ပါသည်။ စစ်ရေးတွင်လည်း တရုတ်နိုင်ငံက သာလွန်မှုရှိခဲ့ပြီး ၁၉၆၂ ခုနှစ် နယ်စပ်စစ်ပွဲတွင် တရုတ်နိုင်ငံအနေဖြင့် အပြတ်အသတ် အသာစီးရခဲ့ပါသည်။ ထို့ပြင် တရုတ်နိုင်ငံအနေဖြင့် လက်ရှိပြည်တွင်းဖြစ် ခေတ်မီလက်နက်များ ထုတ်လုပ်နိုင်ပြီဖြစ်သော်လည်း အိန္ဒိယနိုင်ငံအနေဖြင့် ရုရှားနိုင်ငံမှ တင်သွင်းသည့် လက်နက်များအပေါ် မှီခိုနေရပါသေးသည်။ တရုတ်စစ်သိပ္ပံအကယ်ဒမီမှ အကြီးတန်း ဗိုလ်မှူးကြီး Zhao Xiaozhuo က “နောက်နှစ်ပေါင်း ၂၀ မှ ၃၀ အထိ အိန္ဒိယနိုင်ငံက တရုတ်နိုင်ငံကို အမီလိုက်နိုင်မည်မဟုတ်” ဟု ဆိုထားပါသည်။ သို့ရာတွင် တရုတ်-အိန္ဒိယနိုင်ငံအကြား စစ်ရေးနှင့် စီးပွားရေးတို့သည် ပုံစံအမျိုးမျိုးဖြင့် ပြောင်းလဲလျက် ရှိပြီး ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံးဒီမိုကရေစီနိုင်ငံနှင့် အကြီးမားဆုံးသော အာဏာရှင်နိုင်ငံတို့အကြား မည်သို့ဆက်ဆံထိန်းညှိကြမည်မှာ စိတ်ဝင်စားဖွယ်ရာဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့နှစ်နိုင်ငံ ပူးပေါင်းသွားမည်ဆိုပါက အမေရိကန်နိုင်ငံနှင့် အနောက်အုပ်စုနိုင်ငံများအတွက် အကျပ်ရိုက် စေလိမ့်မည်ဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

အိန္ဒိယနိုင်ငံသည် ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် အရပ်ဘက်နျူကလီးယား ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်ရေး သဘောတူစာချုပ်ကို အမေရိကန်နိုင်ငံနှင့် လက်မှတ်ရေးထိုးပြီးနောက် ဆက်ဆံရေးပိုမိုနီးကပ်လာခဲ့ကြပါသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် အိန္ဒိယနှင့် တရုတ်နိုင်ငံနယ်စပ်တွင် တိုက်ပွဲများဆက်တိုက်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီးနောက် အမေရိကန်နိုင်ငံနှင့်မဟာမိတ်ဆက်ဆံရေးမှာ အရှိန်ကောင်းလာခဲ့ပါသည်။ ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ် နယ်စပ်တိုက်ပွဲတွင် အိန္ဒိယတပ်ဖွဲ့ဝင် ၂၀ ဦးနှင့် တရုတ်တပ်ဖွဲ့ဝင် ၄ ဦးထက်မနည်း သေဆုံးခဲ့ပြီး ၁၉၇၆ ခုနှစ်နောက်ပိုင်းတွင် ဖြစ်ပွား ခဲ့သည့် နယ်စပ်တိုက်ပွဲများအနက် အပြင်းထန်ဆုံးဖြစ်ပါသည်။ ထိုအချိန်မှစ၍ အိန္ဒိယ လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့များအနေဖြင့် ပါကစ္စတန်နိုင်ငံနှင့် ရင်ဆိုင်ထားရှိမှုမှ တရုတ်နိုင်ငံ ဘက်သို့ ရွှေ့ပြောင်းခဲ့ပြီး တပ်ဖွဲ့ဝင် ၇၀,၀၀၀ ခန့်အပြင် တိုက်လေယာဉ်များနှင့် ဝေဟင်ပစ် ဒုံးကျည်များကို တရုတ်နိုင်ငံနယ်စပ်သို့ ပြောင်းလဲနေရာချထားခဲ့ပါသည်။ ထို့နောက်ပိုင်းတွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံအနေဖြင့် အမေရိကန်နိုင်ငံအပါအဝင် အနောက်အုပ်စုမဟာမိတ်တပ်များနှင့် စစ်ရေးဆိုင်ရာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုများမြှင့်တင်ခဲ့ပါသည်။ တရုတ်နိုင်ငံကမူ ၎င်းကိုယ်ကို အိန္ဒိယနိုင်ငံနှင့် ဖက်ပြိုင်ရန်တန်းတူမဟုတ်ဟု ရှုမြင်နေပြီး အမေရိကန်နိုင်ငံနှင့် တိုက်ရိုက် ယှဉ်ပြိုင်နေခြင်းဖြစ်သည်ဟု ရှုမြင်နေကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။ တရုတ်နိုင်ငံသည် အိန္ဒိယနိုင်ငံကို ဟန့်တားနိုင်သည့် စစ်ရေး သာလွန်မှုရှိနေပါသည်။ အိန္ဒိယနိုင်ငံသည် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာတွင် အမေရိကန်နိုင်ငံကို ကူညီနိုင်စွမ်းရှိသော်လည်း တရားဝင်မဟာမိတ်ဖွဲ့ကာ ထိုင်ဝမ်၊ သို့မဟုတ် တောင်တရုတ် ပင်လယ်အရေးတွင် ပါဝင်လှုပ်ရှားရန် မဖြစ်နိုင်ပါ။ အိန္ဒိယနိုင်ငံနှင့် တရုတ် နိုင်ငံတို့အကြား ဧပြီလ ၂၃ ရက်တွင် ပြုလုပ်ခဲ့သည့် (၁၈)ကြိမ်မြောက် အိန္ဒိယ-တရုတ် တပ်မှူးများအဆင့်(India-China Crops Commander)[2] ဆွေးနွေးပွဲအပြီးတွင် ပဋိပက္ခဖြစ်ပွားရာ နေရာ ၅ ခုတွင် နှစ်ဖက်ကင်းလှည့်သည့် “ကြားခံဇုန်များ” ပြုလုပ်ကာ နှစ်ဖက်တပ်များ ပြန်လည်ရုပ်သိမ်းခဲ့သော်လည်း အဓိကပဋိပက္ခ ဖြစ်ပွားသည့် နေရာ ၂ ခု ကျန်ရှိနေပါသေးသည်။ ယခုအခါ နှစ်နိုင်ငံစလုံးမှ နယ်စပ်ဒေသအရေး ဖြေရှင်း နိုင်ရန် စိတ်ဆန္ဒရှိနေကြကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့အကြား ကူးသန်းရောင်းဝယ်မှုတွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံ အနေဖြင့် သတိပြုရမည့် အခြေအနေတွင် ရှိနေပါသည်။ ၂၀၂၀ ခုနှစ်တွင် ကုန်စည် ကုန်သွယ်မှုသည် ဒေါ်လာ ၈၈ ဘီလီယံအထိ မြင့်တက်လာခဲ့ပြီး တရုတ်နိုင်ငံသည် ပိုလျှံဒေါ်လာ ၄၆ ဘီလီယံနှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏အကြီးဆုံး ကုန်သွယ်မှုမိတ်ဖက်အဖြစ် အဆင့်သတ်မှတ်ခြင်းခံခဲ့ရပါသည်။ ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ် နယ်စပ်ပဋိပက္ခဖြစ်ပွားပြီးနောက် အိန္ဒိယနိုင်ငံအနေဖြင့် တရုတ်နိုင်ငံမှ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းများကို ပိတ်ဆို့မှုများ ဆောင်ရွက် ခဲ့သော်လည်း နှစ်နိုင်ငံကုန်သွယ်မှုသည် ၂၀၂၁ ခုနှစ်တွင် ၄၃ ရာခိုင်နှုန်းရှိပြီး ၂၀၂၂ ခုနှစ်တွင် ၈ ဒသမ ၆ ရာခိုင်နှုန်း ထပ်မံတိုးတက်ခဲ့ပြီး အချို့သောတရုတ်ရင်းနှီး မြှုပ်နှံမှုများသည် တစ်ခါတစ်ရံ စင်ကာပူနိုင်ငံမှတစ်ဆင့်လည်း ဝင်ရောက်ကြပါသည်။ ထို့ကြောင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံအနေဖြင့် စီးပွားရေးတွင် တရုတ်နိုင်ငံ၏ လွှမ်းမိုးမှုကို မလိုလား သော်လည်း လက်တွေ့ပြောင်းလဲနိုင်ရန် ခက်ခဲနေကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

ထို့ပြင် အိန္ဒိယနိုင်ငံသည် ၂၀၁၆ ခုနှစ်တွင် တရုတ်နိုင်ငံမှ တည်ထောင်ခဲ့သည့် ပေကျင်းအခြေစိုက် အာရှအခြေခံအဆောက်အအုံရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုဘဏ်ထံမှ အကြီးမားဆုံး ငွေချေးယူသူဖြစ်ခဲ့ပါသည်။ ဘရာဇီး၊ ရုရှား၊ အိန္ဒိယ၊ တရုတ်နှင့် တောင်အာဖရိကနိုင်ငံ (BRICS) တို့မှ ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် ဖွဲ့စည်းခဲ့သည့် ရှန်ဟိုင်းအခြေစိုက် New Development Bank ၏ အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ခဲ့ပါသည်။ နှစ်နိုင်ငံစလုံးအနေဖြင့် အမျိုးသားရေးဝါဒနှင့် သမိုင်း တစ်လျှောက် မကျေနပ်ချက်များရှိနေသော်လည်း စီးပွားရေးပေါင်းစည်းမှု ပိုမိုကြီးထွား လာသည်နှင့်အမျှ နှစ်ဖက်ဆုံးဖြတ်ချက်များသည် ပိုမိုလေးနက်လာမည်ဖြစ်ပါသည်။ နှစ်နိုင်ငံစလုံးသည် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ အုပ်ချုပ်ရေးတွင် အရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍကို လိုလားကြပြီး အနောက်အုပ်စုဝင်နိုင်ငံများ၏ လူ့အခွင့်အရေးနှင့် ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှု ဆိုင်ရာ ဝေဖန်မှုများကို လျစ်လျူရှုကာ အစ္စလာမ္မစ်အစွန်းရောက်ဝါဒနှင့်ပတ်သက်၍ ဆွေးနွေးမှုများပြုလုပ်ခဲ့ကြပါသည်။ နှစ်နိုင်ငံစလုံးသည် ရုရှားနိုင်ငံ၏ ယူကရိန်းနိုင်ငံအား ကျူးကျော်မှုကို ရှုတ်ချရန်ငြင်းဆိုကြကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

Mr Modi သည် Mr Xi နှင့် ရင်းနှီးသော ဆက်ဆံရေး တည်ဆောက်ရန် စိတ်ပိုင်းဖြတ်ထားပုံရပြီး နယ်စပ်အရေးအခင်းမဖြစ်ပွားမီ ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် ၎င်း၏ မွေးရပ်ပြည်နယ်၊ ဂူဂျာရတ်၌ လက်ခံတွေ့ဆုံခဲ့ကြပါသည်။ Mr Modi က “ယနေ့ခေတ်တွင် ကမ္ဘာ့အခြေအနေသည် မသေချာမရေရာခြင်းကြောင့် ကျွန်ုပ်တို့အချင်းချင်းတိုးတက်မှုကို အားဖြည့်ပေးနိုင်သည်”ဟု ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် ပေကျင်း၌ ပြောကြားခဲ့ပါသည်။ ဤအချင်းအရာသည် အိန္ဒိယနိုင်ငံအား တရုတ်နိုင်ငံ၏ အားပြိုင်ဘက်ဟုယူဆထားသည့် အမေရိကန်နိုင်ငံနှင့် အခြားနိုင်ငံများအတွက် ကျေနပ်ဖွယ်ရာရှိစေမည်မဟုတ်သော်လည်း အာရှတိုက်၏အင်အားကြီးနိုင်ငံများအကြား ရေရှည်တည်တံ့ခိုင်မြဲပြီး လက်တွေ့ကျပြီး အပြန်အလှန်အကျိုးရှိသည့် ဆက်ဆံရေးဆီသို့ ဦးတည်နိုင်ကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

တွေ့ရှိသုံးသပ်ချက်

ဆောင်းပါး၏ အဓိကဆိုလိုရင်းမှာ လက်ရှိအချိန်၌ တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့ အကြား နယ်စပ်ပြဿနာကို အပြီးသတ်ဖြေရှင်းနိုင်ခြင်းမရှိသေးသော်လည်း နှစ်ဦးနှစ်ဖက် နားလည်မှုရသွားပါက အာရှဒေသ၏ အင်အားကြီးနိုင်ငံများဖြစ်ကြသော တရုတ်-အိန္ဒိယ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုများ ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်ခြေရှိနေကြောင်း၊ ထိုကိစ္စသည် အမေရိကန် နိုင်ငံနှင့် အနောက်အုပ်စုမှ သတိကြီးစွာထားရမည့်ကိစ္စဖြစ်ကြောင်း ဖော်ထုတ်သတိပေး ထားခြင်းဖြစ်ပါသည်။ လက်တွေ့တွင်လည်း ထိုနိုင်ငံကြီးနှစ်ခု၏ စီးပွားရေးရောထွေး ယှက်တင်နေမှုများမှာ ကြီးမားပြီး တစ်နိုင်ငံနှင့်တစ်နိုင်ငံ အပြန်အလှန်လိုအပ်လျက် ရှိနေပါသည်။ တရုတ်နိုင်ငံအနေဖြင့်မူ ၎င်း၏ စစ်အင်အားတောင့်တင်းမှု၊ စီးပွားရေး အင်အားကောင်းမှုနှင့် ပြည်တွင်းနိုင်ငံရေးတည်ငြိမ်မှုကြောင့် နှစ်နိုင်ငံဆက်ဆံရေးတွင် အပေါ်စီးရောက်နေသည်ကို တွေ့ရှိရပါသည်။

 သို့သော်လည်း ၎င်းတို့၏ တူညီသော အကျိုးစီးပွားများက နယ်စပ်ပြဿနာ များကို ကျော်လွန်ကာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုဘက်သို့ ဦးတည်နေသည်ဟု ယူဆရပါသည်။ ထိုသို့ဖြစ်လာပါက တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့မှ ဦးဆောင်နိုင်ငံများအဖြစ် ပါဝင်နေသည့် Shanghai Cooperation Organization နှင့် BRICS အဖွဲ့တို့ ပိုမိုအင်အားကောင်း လာနိုင်ပြီး ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုတွင်လည်း ယခုထက် ပိုမိုထိရောက်မှုရှိလာမည် ဖြစ်ပါသည်။ ထိုအချိန်တွင် ရုရှားနိုင်ငံအပါအဝင် အာရှနိုင်ငံများ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းရေးနှင့် စည်းလုံးညီညွတ်မှုကို တစ်ဖန်မြင်တွေ့ရဖွယ်ရှိပြီး အနောက်အုပ်စု၏ လွှမ်းမိုးမှုများကို တစ်ဆင့်ချင်းလျှော့ချလာနိုင်မည်ဖြစ်သော်လည်း Manipulation of Knowledge တွင်အားသာချက်ရှိသည့် အမေရိကန်နိုင်ငံဦးဆောင်သော အုပ်စုမှ သပ်လျှိုသွေးခွဲမှုများလည်း နည်းလမ်းမျိုးစုံနှင့် ဆောင်ရွက်လာမည်သာဖြစ်ပါသည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ အာရှ၏ပေါင်းစည်းလာမှုသည် အနောက်အုပ်စုနိုင်ငံများအတွက် အိမ်မက်ဆိုးဖြစ်နေပြီး အာရှနိုင်ငံကြီးများ၏ ဦးဆောင်မှု ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာမှု၏နောက်တွင် တစ်ပါတည်းလိုက်ပါနိုင်ရေးနှင့် အနောက်အုပ်စု၏ ပြဿနာဖန်တီးရာ ဆုံချက်ဖြစ်မလာစေရေးသည် ပညာခန်းဖြစ်ပါကြောင်း သုံးသပ်ဖော်ပြလိုက်ရပါသည်။

Myanmar Aspect

91082323

[1]။ “What if China and India became friends?”. The Economist. July 19, 2023 [ https://www. economist.com/ international/2023/07/19/what-if-china-and-india-became-friends/]-accessed on August 19, 2023.

၂။ Rajeswari Pillai Rajagopalan. “India-China Relations: Still Bogged Down.” The Diplomat, 1 May 2023 [https://thediplomat.com/.../india-china-relations-still.../]

ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ၏ ရွေးကောက်ပွဲနှင့် ဖြစ်လာနိုင်သည့် နိုင်ငံရေ: အခြေအနေများနှင့်ပတ်သက်ပြီး ဘာတွေသိထားသင့်သလဲ

 

နိဒါန်း

ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ၏ ၂၀၂၄ ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီလတွင် ကျင်းပပြုလုပ်မည့် ရွေးကောက်ပွဲအခြေအနေနှင့် နောင်ဖြစ်လာနိုင်သည့် အလားအလာများကို ယခင် ဖြစ်ခဲ့သည့် နိုင်ငံရေးအခြေအနေများနှင့်ချိန်ထိုး၍ သုံးသပ်ဖော်ပြသွားပါမည်။ [1]

ဖော်ပြချက်

လက်ရှိ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံသည် ရွေးကောက်ပွဲအခြေအနေများကြောင့် နိုင်ငံရေး မတည်ငြိမ်မှုများရှိနေပြီး နိုင်ငံ၏အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲကို ၂၀၂၄ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလတွင် ကျင်းပပြုလုပ်ရန် စီစဉ်ထားရှိပါသည်။ ပြီးခဲ့သည့် ၂၀၁၄ ခုနှစ်နှင့် ၂၀၁၈ ခုနှစ် ရွေးကောက်ပွဲများတွင် အငြင်းပွားမှုများရှိခဲ့ရာ ယခုရွေးကောက်ပွဲကို နိုင်ငံတကာမှ စိတ်ဝင်စားမှုမြင့်တက်လျက်ရှိပါသည်။ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ၏ ရွေးကောက်ပွဲနှင့်ပတ်သက်၍ ပေးထားချက် ၃ ခုကို အခြေခံ၍ ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်သော အခြေအနေ ၄ ရပ်ကို သုံးသပ် ဖော်ပြသွားပါမည်။ အခြေခံကျသည့် ပထမဆုံးပေးထားချက်မှာ နိုင်ငံ၏ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံအရလည်းကောင်း၊ အာဏာရ Awami League ပါတီအနေဖြင့် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေကို ထိန်းသိမ်းသူ၊ သို့မဟုတ် နိုင်ငံ၏ ဒီမိုကရေစီအသွင်ကို အာမခံပေးသူ အဖြစ် ပုံဖော်လိုခြင်းကြောင့် နိုင်ငံအတွင်း ရွေးကောက်ပွဲ ကျင်းပ ပြုလုပ်ရန်မှာ သေချာနေပါသည်။ ထိုကိစ္စက အာဏာရ Awami League ပါတီအတွက် အားသာချက်ဖြစ်သကဲ့သို့ အားနည်းချက်တစ်ခုလည်းဖြစ်လာပါသည်။ ရွေးကောက်ပွဲတွင် နိုင်ငံ၏ ပညာတတ်လူလတ်တန်းစားများသည် Awami League ပါတီကို ထောက်ခံကြပြီး ၎င်းတို့အတွက် ဒီမိုကရေစီသည် အမျိုးသားရေးလက္ခဏာ တစ်ရပ်ဖြစ်နေပါသည်။ ထို့ကြောင့် မည်သည့်အခြေအနေဖြစ်နေစေကာမူ ရွေးကောက်ပွဲအား ဆက်လက် ကျင်းပနိုင်ဖွယ်ရှိကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

ဒုတိယအခြေခံအချက်အနေဖြင့် ရွေကောက်ပွဲတွင် အချက် ၃ ချက်ကြောင့် Awami League ပါတီသာ အနိုင်ရနိုင်ဖွယ်ရှိနေပါသည်။ ပထမအချက်မှာ ဝန်ကြီးချုပ် Sheikh Hasina သည် နိုင်ငံရေးသမားတစ်ဦးဖြစ်ပြီး ၎င်းအောက်တွင် လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့များ၊ လုံခြုံရေးအေဂျင်စီများ၊ တရားရုံးများ၊ အစိုးရများ၊ မီဒီယာနှင့် စီးပွားရေးလူတန်းစားများ ပါရှိသည့် ပူးပေါင်းအင်အားတစ်ခုရှိနေပါသည်။ အဆိုပါအင်အားစုသည် လက်ရှိ အတိုက်အခံ ပါတီ(Bangladesh Nationalist Party-BNP)ကို ဆန့်ကျင်လျက်ရှိပြီး နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု ကောင်းမွန်လာခြင်းကြောင့် လက်ရှိ Awami League ပါတီနှင့် Sheikh Hasina ၏ ဦးဆောင်မှုများ ဆက်လက်လိုအပ်သည်ဟု ပြည်သူလူထုထင်မြင်လျက်ရှိပါသည်။ ဒုတိယအချက်မှာ နိုင်ငံအစိုးရအရာရှိကြီးများမှ နယ်အစိုးရများ၊ ရဲဘက်နှင့် တရားရေးအရာရှိများသည် ယခုအစိုးရနှင့်ပေါင်း၍ အကျင့်ပျက် ခြစားမှုများမှ အကျိုးအမြတ်များကို ရရှိထားခြင်းကြောင့်ဖြစ်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် Awami League ပါတီရှုံးနိမ့်ပါက ၎င်းတို့အနေဖြင့် နောက်ဆက်တွဲ အကျိုးဆက်များကို ခံရမည်ဖြစ်ရာ လက်ရှိအာဏာရပါတီအနိုင်ရရန် မည်သည့်နည်းလမ်းများမဆို လုပ်ဆောင် နိုင်ဖွယ်ရှိပါသည်။ တတိယအချက်မှာ Sheikh Hasina သည် ပြည်တွင်းသာမက ပြည်ပနိုင်ငံကြီးများနှင့်ပါ ဆက်ဆံရေးကောင်းမွန်အောင်တည်ဆောက်ထားနိုင်ခြင်းကြောင့် ၎င်းတို့၏ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှု အလွန်နည်းပါးမည်ဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

အခြေခံကျသည့် တတိယအချက်မှာ BNP ပါတီသည် လက်ရှိအာဏာရအစိုးရ လက်အောက် ကျင်းပမည့် ရွေးကောက်များကို ဆန့်ကျင်နိုင်ဖွယ်ရှိပြီး ပြီးခဲ့သည့် ၂၀၁၄ ခုနှစ်နှင့် ၂၀၁၈ ခုနှစ် ရွေးကောက်ပွဲများတွင်လည်း ဆန့်ကျင်ခဲ့ကြပါသည်။ ၎င်းက Awami League ပါတီအနေဖြင့် မဲလုပ်ငန်းစဉ်များအားလုံးကို ကြိုးကိုင်ခြယ်လှယ်လျက် ရှိသည်ဟု စွပ်စွဲပြောဆိုထားပါသည်။ အခြေခံကျသည့် စတုတ္ထအချက်မှာ အမှန်တကယ် တရားမျှတသည့် ရွေးကောက်ပွဲကျင်းပပြုလုပ်မည်ဆိုပါက BNP ပါတီ အနိုင်ရနိုင်ဖွယ် ရှိပါသည်။ အကြောင်းမှာ နိုင်ငံမဲဆန္ဒရှင်ပြည်သူများ၏ နိုင်ငံရေးရေချိန်ကြောင့်ဖြစ်ပြီး စံနှုန်းများ၊ အတွေးအခေါ်များကို ကိုယ်စားပြုနိုင်ခြင်းတို့ထက် နိုင်ငံအတွင်း ပါတီ ၂ ခုသာ ရှိခြင်းကြောင့် ဖြစ်ပါသည်။ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ပြည်သူများအနေဖြင့် Awami League ပါတီ၏ နိုင်ထက်စီးနင်းလုပ်မှု၊ အကျင့်ပျက်ခြစားမှုများကို မလိုလား၍ အခြားရွေးချယ်ရန် အတွက် BNP ပါတီတစ်ခုတည်းသာရှိခြင်းကြောင့် ဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

ထို့ကြောင့် အထက်ပါအခြေခံကျသည့် ပေးထားချက် ၄ ချက်ကို အခြေခံ၍ ဖြစ်လာနိုင်သည့် ခန့်မှန်းချက်များမှာ ပထမဦးဆုံးအနေဖြင့် အကြမ်းဖက်မှုများ ဖြစ်လာ နိုင်ပါသည်။ ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် BNP ပါတီသည် ရွေးကောက်ပွဲကို ဆန့်ကျင်လျက် ရှိသော်လည်း ရွေးကောက်ပွဲဆက်လက်ကျင်းပခဲ့ခြင်းကြောင့် ဆန္ဒပြမှုများ ပေါ်ပေါက် လာခဲ့ပါသည်။ BNP ပါတီဦးဆောင်သည့် ဆန္ဒပြမှုများသည် ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်များ၏ ဖိနှိမ်မှုကို ခံရပြီး BNP ပါတီဆန္ဒပြသူများအနေဖြင့် အကျဉ်းချခံရခြင်းများ၊ ၎င်းမိသားစုဝင်များပါ လုံခြုံရေးအေဂျင်စီများ၏ ဖမ်းဆီးအရေးယူခံရခြင်းများ တွေ့ကြုံခဲ့ရပါသည်။ ထို့ကြောင့် ယခုအခါ BNP ပါတီမထောက်ခံသည့် ရွေးကောက်ပွဲကျင်းပပြုလုပ်မည်ဆိုပါက ရွေးကောက်ပွဲ အတွင်း ရှုံးနိမ့်မည်ကို ကြိုတင်သိရှိ၍ အကြမ်းဖက်မှုများ ပိုမိုလုပ်ဆောင်လာနိုင်ဖွယ် ရှိနေပါသည်။ ဆန္ဒပြသူများအနေဖြင့် ၂၀၀၆ ခုနှစ်နှင့် ၂၀၁၄ ခုနှစ်က ဖြစ်ပွားခဲ့သည့် အတိုင်း အများသုံးမော်တော်ယာဉ်များအား ဖျက်ဆီးခြင်း၊ လက်လုပ်ဗုံးများ၊ အုတ်ခဲများ ပစ်ခတ်၍ နှောင့်ယှက်ဖျက်ဆီးမှုများ လုပ်ဆောင်လာနိုင်ဖွယ်ရှိပါသည်။ Awami League ပါတီဘက်မှ တက်ကြွလှုပ်ရှားသူများကလည်း တုတ်၊ သေနတ်များ စွဲကိုင်၍ တန်ပြန်ဆန္ဒပြမှုများတွင် ပြုလုပ်မည်သာဖြစ်ပါသည်။ အဆိုပါအခြေအနေများကို တရားဥပဒေစိုးမိုးရေးနည်းလမ်းများဖြင့် ဖြေရှင်းပြီးသောအခါ လက်ရှိခေါင်းဆောင် အာဏာပိုင်များက အာဏာကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းထားနိုင်မည်ဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြ ထားပါသည်။

ဒုတိယခန့်မှန်းခြေမှာ စီးပွားရေးပျက်ကပ်ဖြစ်ကြောင်း၊ လက်ရှိအစိုးရခေါင်းဆောင် များသည် နိုင်ငံရေးပဋိပက္ခများကြောင့် စီးပွားရေးကျဆင်းမှုများဖြစ်လာပြီး ပြည်သူ များ၏ ထောက်ခံမှု လျော့ကျကာ အခြားအဖွဲ့ဘက်သို့ ယိမ်းသွားမည်ကို စိုးရိမ်လျက် ရှိပါသည်။ လက်ရှိတွင် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်အစိုးရသည် တည်ငြိမ်အေးချမ်းရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုး တိုးတက်ရေးကို အဓိကထားပုံဖော်ပြောကြားနေပြီး အကယ်၍ စီးပွားရေး ကျဆင်းမှုများ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပါက နိုင်ငံအတွင်း ဆင်းရဲသည့် မိသားစုများအပြင် စစ်တပ်မိသားစုဝင်များနှင့် အရေးပါသည့် စီးပွားရေးလုပ်ငန်းရှင်များကဲ့သို့ အလယ်အလတ် တန်းစားမိသားစုများကိုလည်း ထိခိုက်စေနိုင်ပါသည်။ အစိုးရအနေဖြင့် စီးပွားရေး လုပ်ငန်းများတွင် ပညာရှင်များကို ထိန်းချုပ်၍ စစ်ဘက်အဖွဲ့ဝင်များဖြင့် လွှမ်းမိုးချုပ်ကိုင် နိုင်ရန် ကြိုးပမ်းလာနိုင်ဖွယ်ရှိသော်လည်း ပညာရှင်များက နိုင်ငံတကာအလယ်တွင် အစိုးရအပေါ် အပြုသဘောဆောင်သည့် မှတ်ချက်များမပေးခဲ့ပါက အစိုးရ၏ နိုင်ငံတကာ ရပ်တည်မှုနှင့် ၎င်း၏ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးဆိုင်ရာ ပုံဖော်ထားရှိမှုများကို ထုတ်ဖော် ပြသနိုင်ခွင့်ရမည်မဟုတ်ပါ။ ထို့ကြောင့် ပြည်တွင်း၌ အစိုးရအပေါ် ယုံကြည်မှုများ လျော့ကျကာ ဆန္ဒပြမှုများဖြစ်လာနိုင်ဖွယ်ရှိပါသည်။ ထိုသို့ဖြစ်လာလျှင် လက်ရှိအာဏာရ ခေါင်းဆောင်နှင့် အတိုက်အခံခေါင်းဆောင်တို့၏ အရည်အချင်းပေါ်တွင်မူတည်နေပြီး လက်ရှိအာဏာရခေါင်းဆောင်က အရင်းအမြစ်များကို ချုပ်ကိုင်ထားနိုင်သည့်အတွက် အားသာချက်ရှိကြောင်း ဖော်ပြထားရှိပါသည်။

ရွေးကောက်ပွဲနှင့်ပတ်သက်၍ ဖြစ်လာနိုင်ခြေရှိသည့် တတိယခန့်မှန်းချက်မှာ အပေးအယူတစ်ခု ပေါ်ပေါက်လာနိုင်ခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ ၁၉၉၆ ခုနှစ်တွင် အာဏာရ BNP ပါတီ(ယခုအတိုက်အခံပါတီ)သည် ရွေးကောက်ပွဲကို ထိန်းချုပ်ရန်ကြိုးပမ်းခဲ့ သော်လည်း ဆန္ဒပြမှုများဖြင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရပြီး နောက်ဆုံးတွင် အာဏာကို စွန့်လွှတ် ခဲ့ရပါသည်။ ထို့နောက် ပညာရှင်များနှင့် နိုင်ငံအတွင်းအရေးပါသည့်သူများ၏ အကြံဉာဏ်ဖြင့် ကြားနေ အိမ်စောင့်အစိုးရ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပြီး ယခုအခါတွင်လည်း အဆိုပါ ပညာရှင်များသည် ပါတီ ၂ ခုလုံး လက်ခံနိုင်သည့် အစီအစဉ်အသစ်တစ်ခု ဖော်ဆောင် လာနိုင်ဖွယ်ရှိပါသည်။ သို့သော်လည်း Awami League ပါတီအနေဖြင့် ယခုအခါတွင် အာဏာကို လက်လွှတ်လိုက်မည်ဆိုပါက တစ်ချိန်တွင် အာဏာပြန်လည် ရရှိရန် တရားသဖြင့် ယှဉ်ပြိုင်နိုင်သေးသည်ဟူသည့် အာမခံချက်ရှိနေရန် လိုအပ်ပါသည်။ သို့သော်လည်း Awami League ပါတီသည် BNP ပါတီအပေါ် ယုံကြည်မှုမရှိဘဲ BNP ပါတီအနေဖြင့်လည်း လက်ရှိအစိုးရ၏ ဖိနှိပ်မှုကိုခံခဲ့ရသဖြင့် ၎င်းတို့အာဏာ ပြန်ရပါက လက်ရှိအာဏာရပါတီကို ပြန်လည်ဖိနှိပ်မည်သာဖြစ်သောကြောင့် နှစ်ဦးနှစ်ဖက် ယုံကြည်မှုမရှိကြပါ။ ထို့ကြောင့် နှစ်ဦးနှစ်ဖက်ယုံကြည်မှုဖြင့် ကြားနေအိမ်စောင့် အစိုးရတစ်ရပ် ပေါ်ပေါက်လာနိုင်မှုမှာလည်း ရာခိုင်နှုန်းနည်းပါးကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

နောက်ဆုံးအချက်အနေဖြင့် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံတွင် ယခင်ရွေးကောက်ပွဲများ ကဲ့သို့ပင် မတရားမှုများ၊ ဖိနှိပ်မှုများ၊ ဆန္ဒပြမှုများ၊ အကြမ်းဖက်မှုများ ဖြစ်ပေါ် လာနိုင်သော်လည်း နောက်ဆုံးတွင် ပိုနေမြဲ၊ ကျားနေမြဲ အခြေအနေသို့သာ ပြန်ရောက်မည် ဖြစ်သည်ဟု ဆိုပါသည်။ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေးဝန်းကျင်နှင့် ရွေးကောက်ပွဲသည် ပြည်သူ များ၏ အားပေးထောက်ခံမှုနှင့် ချစ်ခင်နှစ်သက်မှုကိုရရှိရန် ပြိုင်ဆိုင်နေကြခြင်းမဟုတ်ဘဲ နိုင်ငံရေးယဉ်ကျေးမှုနိမ့်ကျနေသေးသည့် အောက်လုံးယှဉ်ပြိုင်မှုများသာ ဖြစ်နေသေးသည်ဟုဆိုသည်။ သို့သော်လည်း ဒီမိုကရေစီစနစ်တွင် ရွေးကောက်ပွဲအနိုင်ရပါတီသည် ပို၍စွမ်းဆောင် နိုင်သော၊ လူထုထောက်ခံသောပါတီဖြစ်သည်ဟုသာ ယေဘုယျသတ်မှတ်ကြမည် ဖြစ်ခြင်းကြောင့် နောက်ဆုံးတွင် လက်ရှိအာဏာရပါတီကသာ အနိုင်ရသွားနိုင်ခြေ များကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

တွေ့ရှိသုံးသပ်ချက်

ဆောင်းပါးတွင် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံအတွင်း ဖြစ်လာနိုင်သည့် အခြေအနေ များနှင့် ရွေးကောက်ပွဲနောက်ဆက်တွဲခန့်မှန်းချက်များကို အချက်အလက်များဖြင့် အသေးစိတ် သုံးသပ်ရေးသားထားပါသည်။ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေးရေချိန်နိမ့်နေသေးမှု၊ အတိုက်အခံများ၏ စွမ်းဆောင်ရည် ညံ့ဖျင်းမှုကိုလည်း အနည်းအကျဉ်း လှစ်ပြထားပြီး နောက်ဆုံးတွင် လက်ရှိဒုံရင်း အခြေအနေဖြင့်သာ ဆက်ရှိနေပြီး လက်ရှိအာဏာရပါတီသာ အနိုင်ရသွားနိုင်ခြေများကြောင်း သုံးသပ်ထားခြင်း ဖြစ်ပါသည်။

ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံသည် ၎င်း၏ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံအရ ဒီမိုကရေစီစနစ်ကို ကျင့်သုံးပြီး နိုင်ငံ၏ အကြီးအကဲသည် ဝန်ကြီးချုပ်ဖြစ်ပါသည်။ ဝန်ကြီးချုပ်ကို နှစ်စဉ် ၅ နှစ်တစ်ကြိမ် ရွေးကောက်ပွဲပြုလုပ်၍ ရွေးချယ်တင်မြောက်လေ့ရှိပြီး Awami League ပါတီနှင့် The Bangladesh Nationalist Party (BNP) ပါတီ ၂ ပါတီ ကြီးစိုးသည့် စနစ်ဖြင့်သာ လည်ပတ်နေခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံအစိုးရအား BNP ပါတီ တောင်းဆိုသည့်အတိုင်း ဆောင်ရွက်ရန် အမေရိကန်နိုင်ငံလွှတ်တော်အမတ် ၂၀ ဦးမှ တောင်းဆိုခဲ့ပြီး မကြာမီ ရက်ပိုင်းအတွင်းက အမေရိကန်နိုင်ငံကွန်ဂရက်လွှတ်တော်အမတ် ၂ ဦးဖြစ်သော မက်ကော်မစ်နှင့် အက်ဒ်ကေ့စ်တို့သည် ၄ ရက်ကြာ ခရီးလည်ပတ်၍ အာဏာရနှင့် အတိုက်အခံပါတီများမှ တာဝန်ရှိပုဂ္ဂိုလ်များနှင့် တွေ့ဆုံဆွေးနွေးခဲ့သည့် ပြည်ပဝင်ရောက် စွက်ဖက်မှုအချို့ တွေ့ရှိရပါသည်။

အတိုက်အခံ BNP ပါတီသည် ရွေးကောက်ပွဲမတိုင်မီ လက်ရှိအစိုးရ ဆင်းပေး၍ အိမ်စောင့်အစိုးရနှင့် ရွေးကောက်ပွဲကျင်းပရန် တောင်းဆိုလျက်ရှိပါသည်။ သို့သော်လည်း လက်ရှိဝန်ကြီးချုပ်ဖြစ်သူ Sheikh Hasina ၏ ပြည်တွင်း၌ အဓိကကျသည့် စစ်တပ်နှင့် ဝန်ထမ်းအပါအဝင် အခြားသော နိုင်ငံရေးအင်အားစုများကို စုစည်းထားမှု၊ နိုင်ငံကြီးများအကြား ထိန်းညှိထားနိုင်မှုများကို နိုင်ငံရေးသမားများ အသိအမှတ်ပြုရမည့် အနေအထားဖြစ်ပြီး “နိုင်ငံရေးချည်းသာလော...တိုင်းပြည်တည်ဆောက်ရေးလော” ဟူသည်ကား ဆက်လက်စောင့်ကြည့်သွားရမည်ဖြစ်ကြောင်း သုံးသပ်ဖော်ပြလိုက်ရပါသည်။

Myanmar Aspect

90082223

[1]။ Arild Engelsen Ruud,“ As Elections Near, Three Scenarios for Bangladesh”. The Diplomat. August 14, 2023 [https://thediplomat.com/.../as-elections-near-three.../]- accessed on August 17, 2023.

မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံ၏ မြေရှားဒြပ်သတ္တုဆိုင်ရာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုနှင့် ပထဝီနိုင်ငံရေး အခြေအနေများနှင့်ပတ်သက်ပြီး ဘာတွေသိထားသင့်သလဲ

 

နိဒါန်း

မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံသည် တရုတ်နှင့် ရုရှားနိုင်ငံတို့အကြားတွင် တည်ရှိပြီး ခေတ်သစ်နည်းပညာများအတွက် အလွန်အရေးပါသည့် မြေရှားဒြပ်သတ္တုပေါများသော နိုင်ငံဖြစ်ပါသည်။ မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံဝန်ကြီးချုပ်က ၂၀၂၃ ခုနှစ်၊ ဩဂုတ်လ ၁ ရက်တွင် အမေရိကန်နိုင်ငံသို့ ချစ်ကြည်ရေးခရီးသွားရောက်ခဲ့ပြီး မြေရှားဒြပ်သတ္တုဆိုင်ရာ ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်မှုများ လုပ်ဆောင်သွားရန် သဘောတူညီခဲ့သည်အခြေအနေနှင့် ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်သည့် အလားအလာများနှင့်ပတ်သက်ပြီး သိသင့်သည့်များကို သုံးသပ်ဖော်ပြသွားပါမည်။[1]

ဖော်ပြချက်

ကြေးနီနှင့် မြေရှားကဲ့သို့ သတ္တုတွင်းထွက်ပေါများသည့် မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံသည် ပထဝီအနေအထားအရ တရုတ်နှင့် ရုရှားနိုင်ငံတို့အကြားတည်ရှိသည့် ကုန်းတွင်းပိတ် နိုင်ငံဖြစ်ပြီး လက်ရှိတွင် အမေရိကန်နိုင်ငံဘက်သို့ ယိမ်းလိုနေသည့် နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်ပါသည်။ ၂၀၂၃ ခုနှစ်၊ ဩဂုတ်လ ၁ ရက်တွင် မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံ ဝန်ကြီးချုပ် Oyun-Erdene Luvsannamsrai သည် ၎င်းသက်တမ်း ၅ နှစ်တာကာလအတွင်း ပထမဆုံးအကြိမ်အဖြစ် အမေရိကန်နိုင်ငံသို့ ချစ်ကြည်ရေးခရီးသွားရောက်ခဲ့ပြီး အဆိုပါ ခရီးစဉ်သည် အမေရိကန်-မွန်ဂိုလီးယားတို့အကြား အလွန်အရေးပါသည့် သတ္တုနှင့် မြေရှားဒြပ်စင်တူးဖော်ရေး ပူးပေါင်းလုပ်ဆောင်မှုများကို တိုးမြှင့်နိုင်ရန် ရည်ရွယ်ပါသည်။ ထို့ပြင် မွန်ဂိုလီးယားနှင့် အမေရိကန်နိုင်ငံတို့သည် တိုက်ရိုက်ကုန်သွယ်ရေး လုပ်ငန်းများလုပ်ဆောင်နိုင်ရန်အတွက် Open Skies လေကြောင်းသဘောတူညီချက် တစ်ခုကိုလည်း လုပ်ဆောင်ခဲ့ကြောင်းနှင့် တရုတ်-အမေရိကန်နိုင်ငံတို့အကြား မဟာ ဗျူဟာမြောက်ယှဉ်ပြိုင်မှုများ မြင့်တက်နေစဉ်အတွင်း မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံ၏ရည်မှန်းချက်များ အကောင်အထည်ဖော်နိုင်ခြင်းရှိ/မရှိကို စောင့်ကြည့်ရမည်ဖြစ်ပါသည်။

တရုတ်နှင့် အမေရိကန်နိုင်ငံတို့၏ မိတ်ဖက်ဆက်ဆံရေးသည် စစ်အေးကာလ အပြီးကတည်းက အရေးပါသည့် ဆက်ဆံရေးဖြစ်ခဲ့ပါသည်။ သို့သော်လည်း မကြာသေးမီ ကာလက ကုန်သွယ်ရေးနှင့် နည်းပညာကဏ္ဍများတွင် နှစ်နိုင်ငံယှဉ်ပြိုင်မှုများ မြင့်တက် လာပြီး မြေရှားသတ္တုထုတ်လုပ်စီးဆင်းမှုကွင်းဆက်ကို ထိန်းချုပ်နိုင်ရန်လည်း ယှဉ်ပြိုင်လျက် ရှိပါသည်။ အဆိုပါယှဉ်ပြိုင်မှုများတွင် အမေရိကန်နှင့် တရုတ်နိုင်ငံတို့သည် Chokepoint မဟာဗျူဟာ[2]ကို အသုံးချလျက်ရှိကြပါသည်။ ပထမဆုံးအနေဖြင့် အမေရိကန်နိုင်ငံသည် ၎င်းအားသာချက်ရှိသည့် တစ်ပိုင်းလျှပ်ကူးပစ္စည်း ထုတ်လုပ်စီးဆင်းမှုကွင်းဆက်ကို အကျိုးရှိရှိအသုံးချ၍ နည်းပညာကဏ္ဍနှင့် ပထဝီနိုင်ငံရေးအရ လွှမ်းမိုးနိုင်ရေး တိုးချဲ့ လုပ်ဆောင်ခဲ့ပါသည်။ အမေရိကန်နိုင်ငံက တရုတ်နိုင်ငံ၏ ချပ်စ်ပြားတိုးချဲ့ထုတ်လုပ်မှုကို နှောင့်ယှက်လျက်ရှိရာ တရုတ်နိုင်ငံကလည်း အမေရိကန်နိုင်ငံကို တန်ပြန်သည့်အနေဖြင့် တစ်ပိုင်းလျှပ်ကူးပစ္စည်းအတွက် အရေးပါသည့်ပစ္စည်းများတင်ပို့ရောင်းချခြင်းကို ကန့်သတ် ခဲ့ပါသည်။ ထို့နောက် တရုတ်နိုင်ငံသည် မြေရှားသတ္တုသန့်စင်ခွဲထုတ်ခြင်း(Seperation)နှင့် ပြန်လည်ချက်လုပ်ခြင်း(Refinement)လုပ်ငန်းများတွင် ထိန်းချုပ်နိုင်ရန် လုပ်ဆောင်လာ ခဲ့ကြောင်း၊ ယခုအခါ တရုတ်နိုင်ငံသည် လျှပ်စစ်ကား EV များ၏ လျှပ်စစ်မော်တာများအတွက် လိုအပ်သည့် စွမ်းရည်မြင့်သံလိုက်များကို ထုတ်လုပ်နေသည့် နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

မြေရှားသတ္တုဒြပ်စင်များသည် ပြန်လည်ပြည့်ဖြိုးမြဲစွမ်းအင်ထုတ်လုပ်သည့် နည်းပညာများတွင် အရေးပါသည့် အခန်းကဏ္ဍ၌ ပါဝင်နေပါသည်။ ၎င်းတို့ကို လျှပ်စစ် မော်တော်ယာဉ်များ၊ ဆိုလာစွမ်းအင်များနှင့် ဆက်စပ်နည်းပညာလုပ်ငန်းများတွင် တွင်တွင်ကျယ်ကျယ်အသုံးပြုလျက်ရှိပြီး ၂၀၂၂ ခုနှစ်တွင် ဝယ်လိုလား ၃၇ ရာခိုင်နှုန်းထိ မြင့်တက်လာခဲ့ပါသည်။ တရုတ်နိုင်ငံသည် မြေရှားသတ္တုဒြပ်စင် ၁၇ မျိုးအတွက် လုံလောက်သည့် အရန်ပမာဏရှိနေပြီး သတ္တုသန့်စင်ခွဲထုတ်ခြင်းနှင့် ပြန်လည် ချက်လုပ်ခြင်းများလုပ်ငန်းများကို အဆင့်မြှင့်တင်ရန် ကြိုးပမ်းလျက်ရှိပါသည်။ ထို့ပြင် တရုတ်နိုင်ငံသည် မြေရှားသတ္တုတူးဖော်ခြင်း၊ နိုင်ငံပိုင်ကုမ္ပဏီများ တည်ရှိခြင်းနှင့် အရေးပါသည့် သုတေသနစင်တာများဖြင့် တွင်ကျယ်စွာလုပ်ကိုင်လျက်ရှိပြီး ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ်တွင် ကမ္ဘာ့မြေရှားသတ္တုကုန်သွယ်မှုလုပ်ငန်းတွင် ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းကို ထိန်းချုပ်ထားခဲ့ပါသည်။ ၂၀၂၃ ခုနှစ် ပထမနှစ်ဝက်ကာလများတွင်လည်း မြေရှားသတ္တုရိုင်းနှင့် သတ္တုတန် ၉၀,၉၂၀ ကို တင်သွင်းခဲ့ပြီး ပြန်လည်သန့်စင်ချက်လုပ်ခြင်း ဆောင်ရွက်ကာ မြေရှား သတ္တုနှင့် သံလိုက်စွမ်းအင်သုံးပစ္စည်းများ စုစုပေါင်းတန်ချိန် ၂၆,၂၃၆ တန်ကို တင်ပို့ နိုင်ခဲ့ပြီး ယခုအခါ ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး မြေရှားသတ္တု တင်သွင်း၊ တင်ပို့သည့်နိုင်ငံ အဖြစ် ရပ်တည်လျက်ရှိကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

 မြေရှားသတ္တုတူးဖော်ခြင်းနှင့် သတ္တုသန့်စင်ခြင်း လုပ်ငန်းများကြောင့် ပထဝီ နိုင်ငံရေးနှင့် သဘာဝဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ စိန်ခေါ်မှုများ ရှိနေသော်လည်း ယှဉ်ပြိုင်မှု လုံခြုံရေးက ဦးစားပေးဖြစ်နေပါသည်။ ထို့ပြင် အနောက်အုပ်စုနိုင်ငံများသည် တရုတ် နိုင်ငံနှင့် တန်းညှိနိုင်ရန် ကြိုးပမ်းလျက်ရှိပြီး တရုတ်နိုင်ငံကို မှီခိုမှုမရှိသည့် သတ္တု တူးဖော်ခြင်းနှင့် စက်ရုံများဖြန့်ကြက်တည်ဆောက်နိုင်ရန် ကြိုးပမ်းနေပါသည်။ ထိုသို့ တရုတ်နိုင်ငံ၏ မြေရှားသတ္တုထုတ်လုပ်စီးဆင်းမှုကွင်းဆက်လွှမ်းမိုးမှုကို လျှော့ချရန် အတွက် ပထဝီနိုင်ငံရေးယှဉ်ပြိုင်မှုများ၌ မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံအပါအဝင် အခြားနိုင်ငံ အများအပြားသည် ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံများအုပ်စုဘက်သို့ ပိုမိုယိမ်းလာသည်ဟု ဆိုပါသည်။

အဆိုပါလုပ်ရပ်များကို တုံ့ပြန်သည့်အနေဖြင့် တရုတ်နိုင်ငံသည် စစ်လက်နက် ပစ္စည်းများအပါအဝင် မဟာဗျူဟာမြောက်အရေးပါသည့် ပစ္စည်းများအတွက် လိုအပ်သည့် သတ္တုနှစ်မျိုးဖြစ်သော Gallium နှင့် Germanium သတ္တု တင်ပို့ရောင်းချမှုကို လျှော့ချခဲ့ပါသည်။ တရုတ်နိုင်ငံ၏ နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရေးဥပဒေသစ်ကိုလည်း ပြဋ္ဌာန်းခဲ့ပြီး ဒရုန်းတင်ပို့မှု ထိန်းချုပ်ရေးမူဝါဒများ ပြန်လည်ချမှတ်ခဲ့ပါသည်။ ထို့ပြင် အမေရိကန်နှင့် ကနေဒါနိုင်ငံတို့မှ ကုမ္ပဏီကြီးများသည် တရုတ်နိုင်ငံ၏ တန်ပြန်ရေးအစီအမံများကို ရှောင်ရှားနိုင်ရန်အတွက် Gallium နှင့် Germaniumသတ္တုရိုင်းများ ပြန်လည် အသုံးပြုခြင်းနှင့် ပြန်လည်သန့်စင်ခြင်းလုပ်ငန်းများ ပူးပေါင်းလုပ်ဆောင်နိုင်ရန် ပြင်ဆင် ခဲ့ကြပါသည်။ ထို့ကြောင့် မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံဝန်ကြီးချုပ်၏ အမေရိကန်နိုင်ငံခရီးစဉ်နှင့်မြေရှားသတ္တုတူးဖော်ရေးဆိုင်ရာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုလုပ်ငန်းများက အမေရိကန် နိုင်ငံ၏ တရုတ်နိုင်ငံထိန်းချုပ်ရေးမူဝါဒကို အရှိန်မြှင့်တင်သည့်ကိစ္စရပ်တစ်ခုအဖြစ် ယူဆနိုင်ကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

အမေရိကန်နှင့် မွန်ဂိုလီယားနိုင်ငံတို့အကြား မြေရှားသတ္တုဆိုင်ရာ ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်မှုများသည် အပြန်အလှန်အကျိုးရှိသည့် လုပ်ရပ်တစ်ခုဖြစ်ပါသည်။ ထိုသို့ ပူးပေါင်းခြင်းက အမေရိကန်နိုင်ငံအတွက် မြေရှင်းသတ္တုအရင်းအမြစ်ကို ရရှိမည် ဖြစ်ပြီး မွန်းဂိုလီးယားနိုင်ငံအနေဖြင့်လည်း အမေရိကန်နိုင်ငံ၏ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုဖြင့် ၎င်း၏ စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို ထောက်ကူပေးနိုင်မည်ဖြစ်ပါသည်။ သို့သော်လည်း အဆိုပါ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုတွင် ဆိုးကျိုးများလည်း ရှိနေပါသည်။ ပထမအချက်အနေဖြင့် စီးပွားရေးအရ မြေရှားဒြပ်သတ္တုထုတ်လုပ်ခြင်းတွင် ဒြပ်စင်ရောယှက်မှုပေါင်း ၁ ရာခိုင်နှုန်းမှ ၇၀ ရာခိုင်နှုန်းရှိသည့်အတွက် ထုတ်လုပ်ရရှိနိုင်မှုနှင့် သန့်စင်နိုင်မှုပမာဏမှာ ရေရာမှု မရှိဘဲ မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံဘက်မှ လိုအပ်သည့် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုပမာဏကို ထည့်ဝင်နိုင်ရန်လည်း အာမခံနိုင်မည့် အခြေအနေတွင်မရှိပါ။ ဒုတိယအချက်အနေဖြင့် ဒြပ်သတ္တု တူးဖော်ခြင်းကြောင့် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ထိခိုက်မှုများဖြစ်လာနိုင်ပြီး စွန့်ပစ်ပစ္စည်းများ၊ လေထုနှင့် ရေထုညစ်ညမ်းမှုများရှိနေပြီး ရေအရင်းအမြစ်နှင့် စွမ်းအင်အရင်းအမြစ် များစွာသုံးစွဲရပါသည်။ ထိုသို့ပတ်ဝန်းကျင်ထိခိုက်မှုများကို ပြန်လည်ကုစားနိုင်ရန် နှစ်ပေါင်း ၅၀ မှ ၁၀၀ ခန့်အထိ အချိန်ယူရပြီး ပြန်လည်ကုစားရန် ကုန်ကျစရိတ်လည်း အလွန်များပြားပါသည်။ ထို့ကြောင့် မွန်ဂိုလီးယားပြည်သူများ၏ ဆန့်ကျင်မှု များနှင့် ကြုံတွေ့လာရနိုင်သည်ဟု ဆိုပါသည်။

တတိယအချက်အနေဖြင့် မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံတွင် ဒြပ်သတ္တုများ သယ်ယူ ပို့ဆောင်ရန် ကောင်းမွန်ပြည့်စုံသည့် သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးမရှိသကဲ့သို့ လုံလောက်သည့် လျှပ်စစ်ဓာတ်အားမရှိသေးဘဲ ထိုကဏ္ဍများ၌ တရုတ်နိုင်ငံကို မှီခိုနေရပါသည်။ ယခင်က မွန်ဂိုလီးယားနှင့် တရုတ်နိုင်ငံတို့သည် အခြေခံအဆောက်အဦများအပါအဝင် နယ်စပ်ဖြတ်ကျော်တံတားများ၊ ကုန်သွယ်ရေးဆိပ်ကမ်းများနှင့် လမ်း၊ မီးရထားလမ်းများ တည်ဆောက်ရန် သဘောတူညီခဲ့ပါသည်။ နောက်ဆုံးအချက်အနေဖြင့် မွန်ဂိုလီးယား နိုင်ငံသည် ကုန်တွင်းပိတ်နိုင်ငံဖြစ်သည့်အတွက် ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေးနှင့် ချိတ်ဆက် နိုင်ရန် တရုတ်ဆိပ်ကမ်းများကို အသုံးပြုနေရပါသည်။ ယခု အမေရိကန်နိုင်ငံနှင့် သဘောတူညီထားသည့် Open Skies လေကြောင်းသဘောတူညီမှုဖြင့် လေကြောင်းမှ တစ်ဆင့် ဒြပ်သတ္တုသယ်ဆောင်ခြင်းသည်လည်း ကုန်ကျစရိတ်များခြင်းကြောင့် စီးပွားရေး အရ တွက်ခြေမကိုက်လှပါ။ ထို့ပြင် လေကြောင်းလိုင်းများ ဖြတ်သန်းရန်အတွက် ပတ်ဝန်းကျင် တရုတ်နှင့် ရုရှားနိုင်ငံတို့၏ လေပိုင်နက်များကို ဖြတ်သန်းသွားရမည် ဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့၏သဘောတူညီချက်လိုအပ်ပါသည်။ မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံသည် စီးပွားရေး လက်တွေ့အကျိုးမျှော်ဝါဒကို ကျင့်သုံးရန် ကြိုးပမ်းလျက်ရှိသော်လည်း ၎င်းလုပ်ရပ် များသည် တရုတ်-မွန်ဂိုလီးယား ဆက်ဆံရေးကို ထိခိုက်စေနိုင်ပါသည်။ လက်ရှိတွင် တရုတ်နိုင်ငံသည် မွန်းဂိုလီးယားနိုင်ငံ၏ ကြေးနီနှင့် ကျောက်မီးသွေးအပါအဝင် သတ္တု တင်ပို့ရောင်းချခြင်းလုပ်ငန်းတွင် အရေးပါလျက်ရှိရာ နောက်ပိုင်းကာလများ၌ မွန်ဂိုလီးယား နိုင်ငံ၏ ကုန်ပစ္စည်းတင်ပို့မှုလုပ်ငန်းများတွင် အကျပ်အတည်းဖြင့် ရင်ဆိုင်ရနိုင်ဖွယ် ရှိကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

တွေ့ရှိသုံးသပ်ချက်

ဆောင်းပါးတွင် မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံသည် တရုတ်နှင့် ရုရှားနိုင်ငံတို့အား ထိန်းညှိမှု ဆောင်ရွက်နိုင်ရန်အတွက် မြေရှားသတ္တုပိုင်ဆိုင်သည့် အားသာချက်ကို အသုံးပြု၍ အမေရိကန်နိုင်ငံနှင့် စီးပွားရေးအရ ဆက်ဆံရေးတိုးမြှင့်ရန် ကြိုးပမ်းလျက်ရှိသော်လည်း လက်တွေ့တွင် အလုပ်ဖြစ်ရန်ခဲယဉ်းကြောင်း ထောက်ပြရေးသားထားခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ၁၁ ရာစုအစောပိုင်းက မွန်ဂိုလီးယားအင်ပါယာကို ဂျင်ဂျစ်ခန်က စတင်တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး အင်ပါယာကြီးအဖြစ် သမိုင်းတင်နိုင်ခဲ့ပါသည်။ ၎င်း၏သား ကူဘလိုင်ခန်လက်ထပ်တွင် တရုတ်နိုင်ငံတစ်ဝက်လောက်ကို သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ပြီး Yuan မင်းဆက်ကို တည်ထောင်ခဲ့ပါသည်။ ထိုမင်းဆက်ပြိုကျပြီးနောက် ၁၆ ရာစုနှင့် ၁၇ ရာစုများတွင် မန်ချူး Qing မင်းဆက်၏အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင်ရှိခဲ့ပါသည်။ ၁၉၁၁ ခုနှစ်တွင် တရုတ်တော်လှန်ရေးပေါ်ပေါက်ခဲ့ရာမှ မန်ချူးတို့၏ အာဏာစက်အောက်မှ လွတ်မြောက်ပြီး လွတ်လပ်ရေးကြေညာနိုင်ခဲ့ပါသည်။

ပထဝီအနေအထားအရ အမေရိကန် နိုင်ငံ၏ ပြိုင်ဘက်နိုင်ငံများဖြစ်သည့် ရုရှားနှင့် တရုတ်နိုင်ငံတို့အကြားတွင် ကုန်းတွင်းပိတ် နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံအဖြစ် တည်ရှိနေပါသည်။ ထို့ကြောင့် ရုရှားနှင့် တရုတ်နိုင်ငံတို့၏ လွှမ်းမိုးမှုအား ပြန်လည်ထိန်းကြောင်းနိုင်ရန်အတွက် ကြိုးပမ်းချက်မှာ သီအိုရီသဘောအရနားလည်နိုင် သော်လည်း လက်တွေ့အလုပ်ဖြစ်/မဖြစ်ဆိုသည်မှာ ဆက်လက်စောင့်ကြည့်ရမည်ဖြစ်ပြီး ထိုသို့ထိန်းညှိနိုင်ရန်အတွက် မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံအနေဖြင့် လက်ရှိအခြေအနေထက် ပိုမို ကောင်းမွန်သည့် စီးပွားရေး၊ စစ်ရေး၊ နိုင်ငံခြားရေးနှင့် သံတမန်ရေးရာ စွမ်းပကားများ လိုအပ်နေလိမ့်မည်ဟု ယူဆမိပါသည်။

မိမိတို့ မြန်မာနိုင်ငံသည်လည်း မြေရှားသတ္တုပေါကြွယ်ဝသည့် နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံဖြစ်ပြီး တူးဖော်ရေးနှင့်ပတ်သက်၍ မြန်မာနိုင်ငံ၊ ကချင်ပြည်နယ်၊ ချီဖွေမြို့နယ်၊ ပန်ဝါဒေသများတွင် မြေရှားသတ္တုကို အများဆုံးတွေ့ရှိရပါသည်။ ယခုအခါ မြန်မာနိုင်ငံမှ ထွက်ရှိသည့် မြေရှားသတ္တုများကို တရုတ်နိုင်ငံက အများဆုံးဝယ်ယူပြီး အမေရိကန် ဘူမိလေ့လာရေးအသင်း USGS ၏ အဆိုအရ ၂၀၁၈ ခုနှစ် တစ်နှစ်တည်းတွင် မြန်မာ နိုင်ငံမှ မြေရှားသတ္တုတန်ချိန် ၅,၀၀၀ ခန့်ကို တရုတ်နိုင်ငံသို တင်ပို့လျက်ရှိကြောင်း သိရှိရပါသည်။[3] ထို့ပြင် မြန်မာနိုင်ငံတွင်ရှိသော တရုတ်မြေရှားသတ္တုလုပ်ငန်းများသည် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ထိခိုက်မှုနှင့် ကျင့်ဝတ်လိုက်နာမှုအပိုင်းတွင် မကြာခဏဆိုသလို နာမည်ဆိုးဖြင့် ကျော်ကြားကြောင်းလည်း တွေ့ရှိနေရပါသည်။[4]

၁၁။ ဆောင်းပါးတွင် ဖော်ပြထားချက်များအရ မြေရှားသတ္တု၏ အရေးပါမှုသည် သာမန်မဟုတ်ဘဲ အင်အားကြီးနိုင်ငံများ၏ မဟာဗျူဟာမြောက် ပြိုင်ဆိုင်မှုကို အဆုံးအဖြတ်ပေးနိုင်သည့် အခြေအနေတွင်ရှိနေသောကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံအနေဖြင့် မိမိတို့၏ မြေရှားသတ္တုများပိုင်ဆိုင်ထားသည့် အရေးပါမှုစွမ်းအား(Power of Natural Resources)ကို စီးပွားရေးနှင့် နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးနယ်ပယ်၌ ယခုထက်မြှင့်တင်၍ အသုံးချနိုင်ရန်နှင့် ထုတ်လုပ်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်ပေါ် လာမည့် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ထိခိုက်မှုဆိုင်ရာ အကျိုးဆက်များအတွက်လည်း စနစ်တကျ ထည့်သွင်းတွက်ချက်ရန်မှာလည်း ပညာခန်းပင်ဖြစ်ပါကြောင်း သုံးသပ်ဖော်ပြလိုက်ရပါသည်။

Myanmar Aspect

89082123

[1]။ Marina Yue Zhang,“ Mongolia’s Rare Earths Diplomacy and Its Geopolitical Implications”. The Diplomat. August 12, 2023 [https://thediplomat.com/.../mongolias-rare.../]-accessed on August 15, 2023.

[2]။ Chokepoint မဟာဗျူဟာဆိုသည်မှာ မိမိ၏ယှဉ်ပြိုင်ဘက်များမှ ထိန်းချုပ်ရန်ကြိးပမ်းနေသော မြေရှားသတ္ထုထုတ်လုပ်စီးဆင်းမှုကွင်းဆက် (Supply Chain) ထဲမှ အရေးပါပြီး အစားထိုးမရသည့် နေရာ/ဒေသ/နိုင်ငံတစ်ခုကို ဆိုလိုပါသည်။ တစ်နည်းအားဖြင့် လက်ဝါးကြီးအုပ်ထားရမည့် နေရာဒေသတစ်ခုကို ရည်ညွှန်းပါသည်။

[3]။ “မြေရှားသတ္ထုဆိုတာ ဘာလဲ”. Myanmar House. January 19, 2023 [https:// www. Myanmar house. com.mm/blog/392/myeyahathttausaota-baale]-accessed on August 15, 2023.

[4]။ “Myanmar’s Poisoned Mountains,” Global Witness, August 9, 2022 [https:///en/campaigns/natural-resource-governance/myanmars-poisoned-mountains/]accessed August 15, 2023.