လစ်ဘရယ်ဝါဒ (liberalism)

လစ်ဘရယ်ဝါဒဆိုတာ နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးကို ပိုမိုအကောင်းမြင်သည့် သမ္မစိတ္တရှုထောင့်မှ ချည်းကပ်သည်ဟု ဆိုနိုင်ပါသည်။ လူတစ်ဦးချင်းစီ၏ အခွင့်အရေး၊ ရှင်သန်ခွင့်၊ လွတ်လပ်ခွင့်၊ ပိုင်ဆိုင်ခွင့် စသည်တို့ကို အလေးပေးသည်။ အပြန်အလှန်ထိန်းကျောင်းမှုမရှိသည့် ဘုရင်စနစ်၊ အာဏာရှင်စနစ် များကို ဆန့်ကျင်သည်။ ဒါကြောင့်ပဲ လူသားတစ်ဦးချင်းစီရဲ့ အခွင့်အရေးနဲ့ အပြန်အလှန်ထိန်းကျောင်းမှုကို အာမခံပေးမယ့် ခိုင်မာအားကောင်းတဲ့ အင်စတီကျူးရှင်းတွေ တည်ဆောက်ဖို့ဆိုတာက လစ်ဘရယ်ဝါဒရဲ့ အဓိကလိုလားချက်ဖြစ်လာသည်။ အပြန်အလှန်ထိန်းကျောင်းမှုဆိုရာမှာ အစိုးရကို ထိန်းကျောင်းဖို့ ဖြုတ်ချဖို့ ရွေးကောက်ပွဲတွေကနေ အုပ်ချုပ်ရေး၊ ဥပဒေပြုရေး၊ တရားစီရင်ရေး စတဲ့ မဏ္ဍိုင်တွေအချင်းချင်း အပြန်အလှန်ထိန်းကျောင်းဖို့ ဆိုတာအထိပါသည်။ အပြန်အလှန်ထိန်းကျောင်းမှုရှိမှ အင်အားသုံးခြင်း စစ်လိုလားခြင်းကို ထိန်းနိုင်မည်ဟု စဥ်းစားသည်။

ဒီအချက်တွေက နိုင်ငံတစ်ခုရဲ့ ပြည်တွင်းရေးဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပေမယ့် နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးမှာ အခြားနိုင်ငံများရဲ့ ပြုမူလုပ်ဆောင်ချက်တွေက နိုင်ငံတစ်ခုအတွင်းမှာရှိတဲ့ လွတ်လပ်ခွင့်ကို သက်ရောက်မှုရှိနေသည်ဟု ဆိုသည်။ Militaristic foreign policy များနှင့် အတိုက်အခံဖြစ်သည်။ နိုင်ငံတွေ စစ်အင်အားတည်ဆောက်နေခြင်းက စစ်ပွဲတွေကို ဖိတ်ခေါ်နေပြီး ဒီအင်အားကိုပဲ ပြည်တွင်းရေးမှာ ဖိနှိပ်ဖို့သုံးနိုင်သည်ဟု ယူဆသည်။ ဒါကြောင့် စစ်တပ်နှင့် စစ်အင်အားကို အမြဲကန့်သတ်ဖို့ ကြိုးစားသည်။ အရပ်ဘက် စစ်ဘက် ဆက်ဆံရေးတွင် အရပ်ဘက်ထိန်းချုပ်မှု (civilian control) ဆိုတာကို အလေးပေးသည်။ လူတစ်ဦးချင်းစီရဲ့ အခွင့်အရေးကို မထိခိုက်စေဘဲ နိုင်ငံကို ပြည်ပရန်ကနေ ဘယ်လိုကာကွယ်မလဲ ဆိုပြီး စဥ်းစားခြင်းဖြစ်သည်။

Democratic peace theory က နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးတွင် လစ်ဘရယ်ဝါဒ၏ အားအကောင်းဆုံး သီအိုရီဖြစ်သည်။ အဓိက အာဘော် (၂) ခုကို ဆွဲကိုင်ထားသည်။ ပထမအချက်က ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံတွေမှာ သြဇာအာဏာနဲ့ အင်အားကို ထိန်းညှိဖို့စနစ်ရှိသည်။ ဒုတိယအချက်က ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံတွေသည် အချင်းချင်း တရားဝင်ဖြစ်တယ် ဂုဏ်သိက္ခာရှိတယ် လို့ယူဆတဲ့အတွက်ကြောင့် ဒီမိုကရေစီမဟုတ်တဲ့ နိုင်ငံတွေထက် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ဖို့ အလားအလာပိုများသည်။ ဒါကြောင့် ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံတွေအချင်းချင်း စစ်တိုက်ဖို့ ရာခိုင်နှုန်းအလွန်နည်းပါးသည်ဟု ဆိုသည်။ ဝေဖန်ချက်များလည်းရှိသည်။ ဒီမိုကရေစီစနစ်ဆိုတာ လူသားသမိုင်းမှာ ပေါ်လာတာ သိပ်မကြာသေးတဲ့အတွက် ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံအချင်းချင်း စစ်တိုက်ဖို့ရာခိုင်နှုန်းနည်းတယ်ဆိုတာကိုပြောဖို့ အချိန်ကာလ တိုတောင်းသေးသည်။ နောက်တစ်ချက်က ငြိမ်းချမ်းရေးရဲ့အဓိကအချက်က Democratic Peace Theory ကြောင့်ဟုတ်ရဲ့လား၊ သြဇာအာဏာအင်အား၊ မဟာမိတ်ဖွဲ့ခြင်း၊ ယဥ်ကျေးမှု၊ စီးပွားရေး စတဲ့အချက်တွေကြောင့်ကော မဖြစ်နိုင်ဘူးလားလို့ မေးခွန်းထုတ်ကြသည်။ ဒါ့အပြင် ဒီမိုကရေစီတွေက အချင်းချင်းစစ်မတိုက်ကြပေမယ့် ဒီမိုကရေစီမဟုတ်တဲ့နိုင်ငံတွေကိုတော့ ပြဿနာပတ်ရှာနေတာကို ထောက်ပြကြသည်။ ဆိုလိုတာကတော့ မင်းတို့ငြိမ်းချမ်းရေးတစ်ကယ်လိုလားရင် မတူကွဲပြားတာကို မသိအမှတ်ပြုမပေးဘဲ ဘာကြောင့်ပြဿနာပတ်ရှာနေစရာလိုသလဲပေါ့။

လက်ရှိနိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးသည် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီးထဲက လစ်ဘရယ်ဝါဒ ဦးဆောင်သော ကမ္ဘာအစဥ်ကြီးထဲတွင် လည်ပတ်နေဆဲဖြစ်သည်ကို ဂရုပြုရမည်။ နိုင်ငံတကာ အဖွဲ့အစည်းများ၊ စံသတ်မှတ်ချက်များဖြင့် ကမ္ဘာ့နိုင်ငံရေးအစဥ်ကြီးကို စည်းနှောင်ထားသည်။ ပြည်တွင်းနိုင်ငံရေးတွင်လည်း လစ်ဘရယ်အင်စတီကျူးရှင်းများတည်ဆောက်ဖို့ တွန်းအားပေးသည်။ United Nations, World Bank, World Trade Organization, International Monetary Fund စသည့် နိုင်ငံတကာအဖွဲ့အစည်းများက နိုင်ငံတကာဥပဒေများ၊ စံသတ်မှတ်ချက်များဖြင့် နိုင်ငံတကာစနစ်၊ စံနှုံး များကို တည်ဆောက်ထားသည်။ နိုင်ငံတကာပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေး၊ လွတ်လပ်သောစျေးကွက်၊ အရင်းရှင်ဝါဒ၊ လူ့အခွင့်အရေး၊ ဒီမိုကရေစီရေး၊ တရားဥပဒေစိုးမိုးရေး စသည်တို့မှာ လစ်ဘရယ်စံနှုံးများဖြစ်သည်။ ၎င်းဥပဒေများ၊ စံနှုံးများကို မလိုက်နာသည့်နိုင်ငံသည် စစ်ရေးအရ ပူးပေါင်းအရေးယူမှုခံရခြင်း၊ စီးပွားရေးအရ ပိတ်ဆို့ဒဏ်ခတ်ခြင်း၊ နိုင်ငံတကာကုန်သွယ်ရေးအရ ပိတ်ဆို့ခြင်း၊ နိုင်ငံတကာအကူညီများ ရပ်ဆိုင်းခြင်း၊ သံတမန်ရေးအရ ဝိုင်းပယ်ခြင်း စသည်တို့ကိုခံရစေသည်။

နောက်ပိုင်း လစ်ဘရယ်လက်သစ်ဝါဒ (neoliberalism or neoliberal institutionalism) အရ နိုင်ငံတကာပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေးမှာ နိုင်ငံတကာအဖွဲ့အစည်းများရဲ့အခန်းကဏ္ဍကို ပိုမိုဦးစားပေးလေ့လာကြသည်။ သူတို့ရဲ့အယူအဆက နိုင်ငံတွေအချင်းချင်းယုံကြည်မှုရှိပြီး သဘောတူညီချက်တွေအတိုင်း ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ကြလျင် အကျိုးအမြတ်ရှိမယ် ဆိုတဲ့အယူအဆဖြစ်သည်။ သို့ပေမယ့် နိုင်ငံအချင်းချင်း လူလည်ကျခြင်းတွေ၊ ခေါင်းရှောင်ခြင်း၊ လှည့်စားခြင်းများကတော့ရှိနေမည်။ ဒါတွေကို ထိန်းသိမ်းဖို့ နိုင်ငံတကာအဖွဲ့အစည်း၊ ဒေသဆိုင်ရာအဖွဲ့အစည်းများရဲ့ အခန်းကဏ္ဍက အရေးပါသည်။ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုမှာ သဘောတူညီချက်တွေအတိုင်း လုပ်ပါလုပ်ဆောင်မှုရှိမရှိကို စောင့်ကြည့်ခြင်း၊ သတင်းအချက်အလက် ညီမျှစွာထောက်ပံ့ပေးခြင်း၊ လက်တွဲမဖြုတ်အောင် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ခြင်အောင် မက်လုံးပေးခြင်း စတာတွေကို ထောက်ပံ့ပေးနိုင်သည်။
လစ်ဘရယ်လက်သစ်ဝါဒီတွေက absolute gain ကိုပြောသည်။ Absolute gain ဆိုတာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ကြပါ၊ နည်းများမဟူ အကျိုးမြတ်တော့ ရကိုရမည်ဟု ယူဆခြင်းဖြစ်သည်။ သရုပ်မှန်ဝါဒီများနဲ့နီးစပ်တဲ့ Relative gain ကိုဆန့်ကျင်သည်။ Relative gain ဆိုတာကတော့ အခြားနိုင်ငံများနဲ့ အပြိုင် အကျိုးအမြတ်ကိုများနိုင်သမျှများအောင်ယူပြီး မိမိရဲ့ပြိုင်ဘက်အကျိုးရှိစေနိုင်မည့် ဘယ်လိုကိစ္စမဆို ရှောင်ရှားခြင်းကို ဆိုလိုသည်။

ဒီလောက်ဆိုလျင် လစ်ဘရယ်ဝါဒရဲ့ အခြေခံဆိုလိုရင်းကို အတန်အသင့်နားလည်နိုင်ပြီဟု ယူဆပါသည်။ ဒီနေရာမှာ တစ်ခုသတိထားသင့်တာက ကမ္ဘာပေါ်တွင် မည်သည့်နိုင်ငံမှ လစ်ဘရယ်ဝါဒ တစ်မျိုးတည်းကို ကိုင်စွဲပြီး လက်တွေ့ကျင့်သုံးသည့် နိုင်ငံမရှိဆိုသည့် အချက်ဖြစ်သည်။ အကျိုးစီးပွားအတွက် လိုသည့်အခါတွင်သုံးပြီး မလိုသည့်အခါပယ်ကြသည်။ လက်တွေးနိုင်ငံရေးအရသာ အလုပ်လုပ်ကြသည်။ လစ်ဘရယ်ဒီမိုကရေစီရဲ့ပဲ့ကိုင်ရှင် အမေရိကန်သည် အမျိုးသားအကျိုးစီးပွားအတွက် လိုအပ်သောအခါ အီရတ်နိုင်ငံကို အင်အားသုံး၍ ကျူးကျော်စစ်ဆင်နွှဲသည်။ စစ်အင်အားအကြီးမားဆုံး တည်ဆောက်ထားသည်။ တရုတ်သည် ဒေသတွင်းတွင်လည်းကောင်း၊ ကမ္ဘာနိုင်ငံရေးတွင်လည်းကောင်း ၎င်း၏ သြဇာအာဏာကို ချဲ့ထွင်ရန်တည်ဆောက်နေသည်။ လစ်ဘရယ်ဝါဒသည် နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးဇတ်စင်ကြီးပေါ်ရှိ အကောင်းမြင်ဘက်မှ ပြကွက်စံနှုံးတစ်ခု မျှသာဖြစ်ကြောင်း ဆွေးနွေးလိုက်ရပါသည်။

မောင်ကျော်
၂၀၀၈၂၀၁၄၅၃

စံချိန်မီ သုတေသနတစ်ခုတွင် ပါဝင်ရမည့် အခြေခံအချက်များ

 ၁။ နောက်ခံအကြောင်းအရင်း (Background)

မိမိရေးသားလိုတဲ့ သုတေသနအကြောင်းအရာကို စာဖတ်သူတွေ ဆဝါးနိုင်ဖို့ အကြောင်းအရာကို ရေးသားရတာဖြစ်ပါတယ်။ မိမိသုတေသနပြုလုပ်မယ့် အကြောင်းအရာဘယ်လို စတင်လာတယ်၊ ဘယ်လိုစိတ်ဝင်စားစရာ ကောင်းတဲ့အချက်က ဒီသုတေသနကို ပြုလုပ်ဖို့အတွက် မိမိကို တွန်းအားပေးခဲ့တယ် ဆိုတာကို ဆွေးနွေးပေးနိုင်ပါတယ်။

၂။ ရည်ရွယ်ချက် (Objective)

မိမိရွေးချယ်ထားတဲ့ အကြောင်းအရာကို သုတေသနပြုလုပ်ရခြင်းရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ဖြစ်ပါတယ်။ ဘယ်နေရာတွေမှာ အကျိုးပြုစေချင်တာလည်း၊ ဘယ်အချက်ကို စာဖတ်သူတွေသိစေချင်တာလည်း၊ ဘယ်အကြောင်းအရာအသစ်တွေကို ထိတွေ့ပေးချင်တာလည်း စသည်ဖြင့်။

၃။ သုတေသန စာအုပ်၊ စာတမ်းများအား ပြန်လည်သုံးသပ်ခြင်း (Literature Review)

ဒီကဏ္ဍမှာ အရေးကြီးဆုံးအချက်ကိုအရင်ပြောပါ့မယ်။ Literature Review ဆိုတာ မိမိဖတ်ထားသမျှတွေကို ချရေးရတဲ့နေရာမဟုတ်ပါဘူး။ မိမိပြုလုပ်မယ့် သုတေသနနဲ့ သက်ဆိုင်တဲ့အကြောင်းအရာတွေကို အခြားပညာရှင်တွေ ပြုလုပ်ထားပြီးသမျှကို ဆွေးနွေးရတာပါ။ လုပ်ပြီးထားတာရှိရင်လည်း ဘာတွေလုပ်ပြီးထားပြီ၊ ဘာတွေတော့ မလုပ်ရသေးဘူး။ ဘာတွေတော့ လိုအပ်နေသေးတယ် ဆိုတာကို ပြောရတာပါ။ အဲ့ဒီ့ကမှ မိမိသုတေသနက ဒီလိုအပ်ချက်ကို ဖြည့်ဆည်းပေးဖို့ပါ၊ သူများ မလုပ်သေးတာကို လုပ်ဖို့ပါ ဆိုတဲ့အကြောင်း။ သူများလုပ်ပြီးသားဆိုရင်လည်း သူပြောထားတာ မလုံလောက် သေးတဲ့အတွက် ကျနော်/မ က ဘယ်ရှုထောင့်ကနေ ပြောင်းကြည့်မှာပါ ဆိုတာကို ပြောရပါတယ်။ တနည်းအားဖြင့် မိမိရဲ့ သုတေသနသည် ဘယ်လောက် သိသာထင်ရှားသလဲ၊ အရေးပါအရာ ရောက်သလဲဆိုတာကို ပြောရတာပါ။

၄။ သုတေသနဖြင့် ဖြေရှင်းလိုသည့် ပြဿနာ (သို့) မေးခွန်း (Research Problems or Questions)

ဘယ်လို ပြဿနာတွေရှိနေတာလဲ? ဒီပြဿနာတွေကို အဖြေရှာဖို့ ဘယ်လိုမေးခွန်းမျိုးတွေထွက်လာသလဲ ဆိုတာပါ။ သုတေသနမေးခွန်းတွေ အများကြီး ရှိနေစရာမလိုပါဘူး။ ထိထိမိမိရှိတဲ့ မေးခွန်း ဖြစ်နေဖို့ပဲလိုတာပါ။ မိမိပြုလုပ်ချင်တဲ့ စူးစမ်းရှာဖွေမှုကို တိုက်ရိုက်ထင်ဟပ်တဲ့ မေးခွန်းမျိုးဖြစ်ရပါမယ်။ ဘယ်သူက၊ ဘယ်လိုအခြေအနေမျိုးမှာ၊ ဘယ်အကြောင်းအရာကို၊ ဘယ်လို နည်းလမ်းနဲ့၊ ဘာကြောင့် ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး၊ ဘာ ရလာဒ်ထွက်ခဲ့ သလဲဆိုတာမျိုး။ ဘယ်သူက၊ ဘယ်လိုအခြေအနေမျိုးမှာ၊ ဘယ်အကြောင်းအရာကို၊ ဘယ်လိုနည်းလမ်းနဲ့၊ ဘာကြောင့်ပြုလုပ်ရင်၊ ဘာဖြစ်မယ် ဆိုတာမျိုး။ ဘယ်အကြောင်းအရာအပေါ်မှာ လူတွေ အာရုံစိုက်မှု ဘယ်လောက်ရှိသလဲ ဆိုတာမျိုး၊ သဘောထား ဘယ်လိုရှိသလဲဆိုမျိုး။ ဒီလိုအချက်ကြောင့် အတိတ်မှာ ဒါဖြစ်ခဲ့ပြီး၊ ခု ဒီလို အချက်အလက်မျိုးဖြစ်နေလို့ ပစ္စုပ္ပန်မှာ ဘာဖြစ်နေပြီး၊ အနာဂတ်မှာ ဘာဖြစ်နိုင်တယ် ဆိုတာမျိုး စတဲ့ ရှာဖွေစူးစမ်းစရာ ဘယ်လိုမေးခွန်းမျိုးမဆို ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ မိမိ သုတေသနပြုလုပ်ချင်သော နည်းလမ်းနဲ့ အကြောင်းအရာပေေါ်မှာ မူတည်ပြီး သုတေသနမေးခွန်း အမျိုးမျိုး အထွေထွေ ကွဲပြားနိုင်ပါတယ်။

၅။ အနုမာနမှန်းဆချက် (သို့) မိမိရဲ့ ဆိုလိုရင်း အာဘော် ( Hypothesis or Arguments)

အထက်ပါ သုတေသနမေးခွန်းပေါ်မူတည်ပြီး မိမိရဲ့ အနုမာနမှန်းဆချက်ကို ဖော်ထုတ်ရတာပါ။ အဖြေသည် A ဟုထွက်မည်ဟု မှန်းဆတယ်။ B ဟုထွက်မည်လို့ မှန်းဆတယ်။ A + B ဖြစ်နိုင်တယ်လိုမှန်းဆတယ် စသဖြင့်။ သုတေသနပြီးဆုံးသွားတဲ့အခါမှာ B ဖြစ်နေလို့ ဒုတိယ အနုမာနမှန်းဆချက်နဲ့ ကိုက်ညီနေတယ် လို့ပြဆိုတာမျိုး၊ hypothesis testing ။ ဒါမှမဟုတ် အထက်က သုတေသနမေးခွန်းကို ပြန်လည်ဖြေကြားတဲ့ မိမိရဲ့ အဖြေ။ မိမိရဲ့ အာဘော်။ မိမိရဲ့ ထင်မြင်ချက် ကို ဆွေးနွေးပေးရတာပါ။ သုတေသနမေးခွန်းနဲ့ မိမိရဲ့ဖြေကြားချက်သည် အစပ်အဆက်ရှိပြီး ချိတ်ဆက်နေရပါမယ်။ ကျိုးကြောင်းဆီလျော်နေရပါမယ်။ မိမိ သုတေသနပြီးတဲ့အထိ ဒီနှစ်ခုအမြဲ ချိန်ညှိ နေရမယ်ဆိုတာ သတိပြုပါ။ သုတေသနရဲ့ အသက်ဖြစ်ပါတယ်။

၆။ အသုံးပြုမည့် သီအိုရီ သို့မဟုတ် အယူအဆသဘောထား မူဘောင် (Theoretical or Conceptual Framework)

မိမိသုတေသနသည် သီအိုရီသုံးမယ်ဆိုရင် ဘယ်သူ့ရဲ့ သီအိုရီ ပေါ်မှာမူတည်ပြီး လေ့လာမှာလဲ ဆိုတာကို ပြောရပါတယ်။ ဒီ သီအိုရီကို အသေးစိတ်ဆွေးနွေးပေးရပါတယ်။ အယူအဆသဘောထားတစ်ရပ်ကို ယူသုံးမယ်ဆိုရင်လည်း ထိုနည်းလည်းကောင်းပါပဲ။ Master level မှာတော့ သူများချပြပြီးထား သီအိုရီကို မိမိရဲ့ သုတေသနမှာ သုံးပြတတ်ရင် လုံလောက်ပါပြီ။ Ph.D. level မှာတော့ မိမိကိုယ်ပိုင် သီအိုရီ သို့မဟုတ် အယူအဆမူဘောင်တစ်ခု တည်ဆောက်တာမျိုး၊ ရှိပြီး သီအိုရီတွေ အယူအဆမူဘောင်တွေကို ထပ်မံချဲ့ထွင်ပြီး သက်သေပြရတာမျိုးလုပ်ရပါမယ်။ အဲ့သလို မလုပ်ထားရင် Ph.D. level ဘောင်မဝင်ဘူးလို့ သတ်မှတ်ပါတယ်။

၇။ သုတေသနပြုလုပ်မည့် နည်းလမ်း (Methodology)

မိမိရဲ့ သုတေသနကို ဘယ်လိုနည်းလမ်းနဲ့ ရှာဖွေ ဖြေရှင်းမှာလည်း ဆိုတာကို ပြောရပါတယ်။ အခြေခံအကျဆုံး အနေနဲ့ Qualitive method (expressed in words)လား၊ Quantitative method (expressed in numbers) လား။ ကွမ်တီ သုံးမယ်ဆိုရင် ဘယ်လို ဘယ်အချိန် Survey လုပ်မလဲ၊ ဘယ်လို tools တွေ၊ techniques တွေ ၊ Procedure တွေနဲ့ လုပ်မလဲ၊ ဘယ်လို နည်းလမ်းနဲ့ data တွေရယူမလဲ။ ကွာလီသုံးမယ်ဆိုရင် ဘယ်သူတွေ ဘယ်အုပ်စုတွေကို အင်တာဗျူးမလဲ၊ ဘယ်နေရာမှာ ရှိတဲ့ ဘယ်အဖွဲ့အစည်းတွေကို လေ့လာမလဲ၊ ဘယ်လောက်ကြာမလဲ၊ မိမိက ဒီအဖွဲ့အစည်းနဲ့ ဘယ်လိုပတ်သက်သလဲ၊ အချက်အလက်တွေကို ဘယ်လိုမှတ်တမ်းတင်မလဲ၊ ဘယ်နေရာတွေကနေရယူမလဲ စတာတွေကို ဆွေးနွေးရပါတယ်။ Methodology ဆိုတာ ဘာသာရပ်တစ်ခုအနေနဲ့ သင်ရတဲ့ ကိစ္စဖြစ်လို့ ဒီစာစုမှာတော့ ဒီလောက်ဆို လုံလောက်ပါပြီ။

၈။ ကန့်သတ်ချက်များနှင့် သုတေသနနယ်ပယ် (Limitations and Scope of Study)

မိမိပြုလုပ်မယ့် သုတေသန နယ်ပယ်ကို တိတိကျကျ ဘောင်ခတ်ပေးရပါတယ်။ မိမိကိုယ်တိုင် ဘောင်ကျော်သွားပြီး တောင်ရောက် မြောက်ရောက် မရောက်စေဖို့နဲ့၊ စာဖတ်သူ ကျမ်းစစ်သူတွေဆီက မိမိသုတေသနဘောင်ပြင်ပကို ကျော်လွန်တဲ့ မေးခွန်းမျိုးတွေ ထွက်မလာစေဖို့ပါ။ မိမိပေးထားတာက မုန့်ဆီကြော်ပါ။ ဗူးသီးငါးပေါင်းကြော် မရပါဘူးဆိုတာမျိုး။ မိမိ သုတေသနက သင်ဇာဝင့်ကျော်အကြောင်းလုပ်တာပါ။ နန်းမွေစံ အကြောင်းထိ မရောက်ပါ။ မပါပါ ဆိုတာမျိုး။ မိမိရဲ့ သုတေသနက A နဲ့ B နဲ့ ဆက်စပ်မှုကို ရှင်းပြပါတယ်။ C နဲ့ ဆက်စပ်မှုက မိမိပြောလိုတဲ့ အချက်မဟုတ်ပါဘူးဆိုတာမျိုး။
တစ်ခုသတိထားရမှာက မိမိမှာ ဘာကြောင့် ဒီလိုကန့်သတ်ရသလဲဆိုတာကို နားလည်းအောင်ရှင်းပြပေးဖို့ပါ။ မလုပ်ချင်လို့ မလုပ်တာပါဆိုတာမျိုးတော့မရဘူးပေါ့။ ဒီအကြောင်းအရာတွေပါပြောရင် ဘောင်ကျယ်လွန်းအားကြီးမယ်၊ မိမိရဲ့ အချိန်မလောက်ဘူး၊ မိမိသုတေသနရဲ့ ကျိုးကြောင်းဆီလျော်မှုနဲ့ ရှေ့နောက်ညီညွတ်မှုကို ထိခိုက်မယ်ဆိုတာမျိုး တွေ ဆွေးနွေးပေးရတာပါ။

၉။ သုတေသနကို ဖွဲ့စည်း တင်ပြမည်ပုံစံ (Organizational Structure)

ဘယ်လို အခန်းဆက် ဖွဲ့စည်းပုံမျိုးနဲ့ မိမိ သုတေသနအကြောင်းအရာကို တင်ပြမလဲဆိုတာပါ။ အခန်းတွေဘယ်လိုခွဲမလဲ။ ခေါင်းစဥ်တွေဘယ်လို ခွဲမလဲဆိုတာကို စဥ်းစားရတာပါ။ အရေးကြီးတာက မိမိ သုတေသနရဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံသည် မိမိ သုတေသန မေးခွန်းတွေကို ဖြေဆိုဖို့နဲ့ မိမိရဲ့ အာဘော်ကို ပြဆိုဖို့အတွက် အချက်အလက်တွေ အကြောင်းအရာတွေကို ထင်ဟပ်စေရမှာပါ။ စာဖတ်သူတွေ ရှင်းလင်းလွယ်ကူစွာ သိမြင်စေရမှာပါ။ မိမိရဲ့ ဖွဲ့စည်းတင်ပြပုံ ကောင်းရင် ကောင်းသလို စာဖတ်သူများ နားလည်လွယ်ပြီး မိမိပေးချင်တဲ့ message ရပါလိမ့်မယ် ပေါ့။

ဒီလောက်ဆိုရင် စံချိန်မီ သုတေသနစာတမ်းတစ်စောင်ကို ရေးသားပြုစုမယ့်နေရာမှာ လိုအပ်တဲ့ အခြေခံအချက်တွေကို ဆဝါးမိပြီးလို့ ယူဆပါတယ်။ အောင်မြင်ကြပါစေ။

မောင်ကျော်
၁၉၀၈၂၀၁၅၂၄

Realism (သရုပ်မှန်ဝါဒ)

သီအိုရီမပါသော လက်တွေ့သည် အကန်းနှင့်တူပြီး လက်တွေ့မပါသော သီအိုရီသက်သက်သည် အကျိုးနှင့်တူပါသည်။ ဒီနှစ်ခု မျှတဖို့ လိုသည်။ အထူးသဖြင့် နိုင်ငံတည်ဆောက်ရေးတွင် အရေးကြီးသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဝါဒဆိုတာကို တရားသေမှတ်ယူစရာအဖြစ် ရှူမြင်စွဲကိုင်ထားကြသည်။ ပညာရပ်ဆိုင်ရာနယ်ပယ်တွင် ဝါဒဆိုသည်မှာ စံတင်လေ့လာစရာ သတ်မှတ်ချက် တစ်ခုမျှသာဖြစ်သည်။ ဒီ စာစုမှာတော့ နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေး ဘာသာရပ်က Realism (သရုပ်မှန်ဝါဒ) ဆိုတာရဲ့ ဆိုလိုရင်းကို အနည်းငယ်ရှင်းပြလိုပါသည်။

သရုပ်မှန်ဝါဒဆိုတာ နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးကို ပြိုင်ဆိုင်မှုနဲ့ ပဋိပက္ခ ပေါ်မှာအခြေတည်သည့် ရှုထောင့်မှ ရှုမြင်သည့် ပုံစံတစ်ခုဖြစ်သည်။ သမိုင်းကို ပြန်ကြည့်လျင် လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း နှစ်ထောင်ကျော်က Thucydides’ history ကို သရုပ်မှန်ဝါဒရဲ့ အစလို့ပြောကြသည်။ IR သိအိုရီအဖြစ် မှတ်တမ်းတင်ထားခြင်းတော့မဟုတ်။ ရှေးကမ္ဘာကြီး၏ နိုင်ငံရေးဖြစ်စဥ်နှင့် ခေတ်သစ်ကမ္ဘာ၏နိုင်ငံရေးဖြစ်စဥ်တို့ အတွေးအခေါ်အရ လုပ်ဆောင်ချက်များအရ တူညီနေမှုများကို ပြန်လည်သုံးသပ်ကြသည်။ သရုပ်မှန်ဝါဒကို လူသားသမိုင်း၏ “Timeless theory” အဖြစ် မှတ်တမ်းတင်ကြသည်။

အခြေခံအချက်များကတော့
၁။ အခြေခံအကျဆုံးဇာတ်ကောင်မှာ “nation-state” or “State” ဟုခေါ်သည့် “အမျိုးသားနိုင်ငံ” များ ဖြစ်သည်။ State တစ်ခုတွင် အခြေခံအကျဆုံး အမြဲတမ်းအခြေချနေထိုင်သည့် လူထု (population)၊ သတ်မှတ်ထားသော နယ်နမိတ် (territory)၊ ၎င်းနယ်နမိတ်ကိုထိထိရောက်ရောက်ထိန်းချုပ်ကွပ်ကဲနိုင်သော၊ အချုပ်အခြာအာဏာရှိသော၊ အခြားနိုင်ငံများနှင့် ဆက်ဆံနိုင်သော အစိုးရတစ်ရပ် (government) ရှိရမည် ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံတကာအသိအမှတ်ပြုမှု (international recognition) ရှိရမည်။ သို့သော် ချွင်းချက်များရှိသည်။ အစ္စရေးနိုင်ငံသည် လက်ရှိအချိန်ထိ တိကျသော နယ်နမိတ်သတ်မှတ်ချက်မရှိ၊ သို့သော် အားကောင်းသော နိုင်ငံတစ်ခုအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုသည်။ အခြားသော ပုဂ္ဂိုလ်နှင့် အဖွဲ့အစည်းများရှိသော်လည်း ၎င်းတို့၏ Power မှာ အကန့်အသတ်ရှိသည်ဟု ဆိုသည်။

၂။ နိုင်ငံများကို တစ်ခုတည်းသောဇာတ်ကောင်များ (unitary actor) အဖြစ်ယူဆသည်။ အထူးသဖြင့် စစ်ဖြစ်နေချိန်တွင် နိုင်ငံတစ်ခုသည် အမျိုးသားအကျိုးစီးပွားပေါ်မူတည်ပြီး လူတစ်ယောက်လို တစ်သံတည်းထွက်ပြီး ရည်ရွယ်ချက်တစ်ခုတည်းကို လုပ်ဆောင်သည်။

၃။ ဆုံးဖြတ်လုပ်ဆောင်သူများသည် ယုတ္တိဗေဒအရသာချည်းကပ်သူများ rational actor ဖြစ်သည်။ အမျိုးသားအကျိုးစီးပွားပေါ်တွင်သာရပ်တည် ဆုံးဖြတ်ကြသည်။ မိမိနိုင်ငံ အင်အားချိနဲ့စေမည့် အကျိုးအမြတ်မရှိတဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တိုင်းကို irrational ဟုသတ်မှတ်သည်။ နိုင်ငံ့ခေါင်းဆောင်တိုင်းသည် မည်သည့် နိုင်ငံရေးဝါဒကို လက်ကိုင်ပြုသည်ဖြစ်စေ ပြိုင်ဆိုင်မှုပြင်းထန်သည့် ပတ်ဝန်းကျင်တွင် မိမိနိုင်ငံအသက်ရှင် ရပ်တည်ရေးကိုသာ ကြိုးစားနေရခြင်းဖြစ်သည်။

၄။ ဒါကြောင့် States live in a context of anarchy။ နိုင်ငံများသည် အကွပ်မဲ့နေသည့် အခြေအနေကြီးထဲတွင် ရပ်တည်နေရတယ်။ နိုင်ငံတစ်ခု ဒုက္ခတွေ့ပြီဆိုလျင် ဘယ်သူကလာကူ လာကယ်ပါမည်ဟု မည်သို့မျှ အာမခံချက်မရှိ။ ကိုယ့်ကိစ္စကိုယ်ရှင်း ကိုယ့်ကိုယ်ကိုရပ်တည် မိမိကိုယ်ကို တည်ဆောက်။

၅။ လူသားများ၏သဘာဝက အတ္တကြီးပြီး သြဇာအာဏာ တည်ဆောက်ဖို့ကြိုးစားနေကြသည်။ ဒီလို တစ်ကိုယ်ကောင်းဆန်မှု၊ သြဇာအာဏာရလိုမှု၊ တစ်ဦးနှင့် တစ်ဦးမယုံကြည်မှုများကပဲ ပြိုင်ဆိုင်မှုနှင့် ပဋိပက္ခကို ဦးတည်နေခြင်းဖြစ်သည်။ နိုင်ငံများက ဒီလူသားများနဲ့ဖွဲ့စည်းထားလို့ သူတို့ရဲ့ သဘာဝက နိုင်ငံတစ်ခုရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တွေကို သက်ရောက်နေသည်။ ဒါကြောင့် Machiavelli က သူရဲ့စာအုပ် The Prince (1532) မှာ နိုင်ငံခေါင်းဆောင်တွေသည် သူ့နိုင်ငံရဲ့အမျိုးသားအကျိုးစီးပွားကို ကာကွယ်ဖို့အတွက် နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒကို စဥ်းစားတဲ့နေရာမှာ သြဇာအာဏာ Power (the Lion) နဲ့ လှည့်စားမှု ပရိယာယ် deception (the Fox) ကိုအခြေခံရမည်ဟု ဆိုခဲ့တာပါ။ နိုင်ငံတစ်ခု အသက်ရှင်ရပ်တည်ရေးအတွက် ကောင်းနိုင်သည့်အချိန်တွင်ကောင်းပြီး လိုအပ်လျင် ကြမ်းသင့်ကြမ်းရမည်ဟု ဆိုလိုသည်။

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ပြီးတော့ Hans Morgenthau က အကျိုးစီးပွား (interest) နဲ့ သမစိတ္တရှုထောင့် (morality) ရဲ့ ဆက်စပ်မှုကို ချပြသည်။ Power over morality ချည်းကပ်မှုပုံစံဖြစ်သည်။ နိုင်ငံရေးလုပ်ဆောင်ချက်တိုင်းသည် သြဇာအာဏာကို ထိန်းသိမ်းရန်၊ ချဲ့ထွင်ရန်၊ ပြသရန်အတွက် ဖြစ်သည်ဟုဆိုသည်။ National interest is ‘amoral’ သမစိတ္တရှုထောင့်ဆိုတာ မူဝါဒချတဲ့နေရာနဲ့ အမျိုးသားအကျိုးစီးပွားကို လုပ်ဆောင်တဲ့နေရာမှာ ထည့်သွင်းတွက်ချက်နေရမယ့်ကိစ္စ မဟုတ်ဘူးလို့ ဆိုချင်သည်။

နောက်တစ်ယောက်က neorealism or structural realism ကိုချပြခဲ့တဲ့ Kenneth Waltz။ သူကတော့ လူ့သဘောသဘာဝဆိုတာထက် နိုင်ငံတကာစနစ်ကြီးရဲ့ တည်ဆောက်ပုံ (structure) ကိုအထူးပြုခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ နိုင်ငံတွေသည် အကွပ်မဲ့နေတဲ့ တည်ဆောက်ပုံကြီးထဲမှာ ကန့်သတ်ခံထားရသည်၊ ဒါကြောင့် နိုင်ငံတွေက သူ့ထက်ငါ သာအောင် Power အပြိုင်အဆိုင်တည်ဆောက်ကြသည်။ သူက ကမ္ဘာ့စနစ်ကြီးရဲ့ ဝိသေသလက္ခဏာ characteristics of international system ကို အထူးပြုပြီး ကြည့်ခိုင်းခြင်းဖြစ်သည်။

ဝေဖန်သူတွေကတော့ သရုပ်မှန်ဝါဒဆိုတာ အဆိုးမြင်ဝါဒဖြစ်တယ်၊ အကြမ်းဖက်မှုတွေနဲ့ ပြိုင်ဆိုင်မှုတွေကို အားပေးအားမြှောက်ပြုနေတယ်လို့ ပြောကြပါသည်။ State ကိုဗဟိုပြုလွန်းတာနဲ့ စစ်အေးအပြီးသတ်ကို ရှင်းမပြနိုင်တာကို ဝေဖန်ကြသည်။ Billiard Ball တွေက ဘောင်ခတ်ထားတဲ့ ကျူခုံပေါ်မှာ ရိုက်ခတ် ရွှေ့လျားနေကြတာကိုပဲ ပြောပြီး ဒီဘောလုံးတွေအထဲမှာဘာရှိတယ် ဘာတွေနဲ့ ဖွဲ့စည်းပြုလုပ်ထားတယ်၊ ဘာ့ကြောင့် ဒီလမ်းကြောင်းပေါ်မှာ ရွေ့နေရတယ်ဆိုတာကို ရှင်းမပြဘူးလို့ ဥပမာ​ပေးသည်။ သရုပ်မှန်ဝါဒီတွေကတော့ လူသားတွေရဲ့ သဘောသဘာဝနဲ့ ကမ္ဘာ့စနစ်ကြီးရဲ့ ဝိသေသလက္ခဏာတွေကို ထောက်ပြပြီး ခေါင်းဆောင်တွေမှာ မဆုံးနိုင်တဲ့ ကန့်သတ်ချက်တွေနဲ့ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ဖို့ အခွင့်အလမ်းဆိုတာ အလွန်နည်းပါးကြောင်းပြောကြသည်။ တကယ်တမ်းတော့ မည်သို့ပင်ဆို​​စေကာမူ နိုင်ငံခေါင်းဆောင်တွေသည် သြဇာပါဝါနိုင်ငံရေးသရုပ်သကန်အမှန် the reality of power politics ကိုမကျော်နိုင်ဘူးလို့ ဆိုကြပါသည်။

နောက်ပိတ်ဆုံးနဲ့ အရေးအကြီးဆုံး သရုပ်မှန်ဝါဒရဲ့ လူသိအနည်းဆုံး Concept တစ်ခုက ဆင်ခြင်တွေးခေါ်မှု၊ အတိုင်းအဆကို သိမှု Prudence ပဲဖြစ်သည်။ ခေတ်စကားနဲ့ပြောရင် အထူးအပါးနားလည်ခြင်း လို့ခေါ်ရမည်။ သရုပ်မှန်ဝါဒီတွေက သြဇာပါဝါကိစ္စ၊ အကျိုးစီးပွားကိစ္စနဲ့၊ အထိန်းအကွပ်မဲ့တဲ့ ကိစ္စတွေကို ပြောနေပေမယ့် အကြပ်အတည်းကို ကျော်လွှားဖို့ နေရာမှာ အဆိုးမြင်ဝါဒကို အခြေခံထားတာတော့ မဟုတ်ပါ။ ဥာဏ်ပညာ နဲ့ အမြော်အမြင်ကို အခြေခံထားပါသည်။ Balance of Power သဘောတရားအရ ဘယ်နိုင်ငံကမှ Global Power ဖြစ်မလာနိုင်ဘူး။ နိုင်ငံတစ်ခု အင်အားအလွန်အမင်းကြီးထွားလာရင် သူ့ကိုတန်ပြန်ဖို့ အခြားနိုင်ငံတွေ မဟာမိတ်ဖွဲ့ကြသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မှာ နာဇီဂျာမဏီကို တန်ပြန်ဖို့ အမေရိကန်နဲ့ ဆိုဗီယက်မဟာမိတ်ဖွဲ့ခဲ့သလို၊ စစ်ကြီးပြီးတော့ အမေရိကန်နဲ့ ဆိုဗီယက် ထိပ်တိုက်ပြန်တွေ့ကြတာကို ဥပမာပေးသည်။ ဒါက မလုံခြုံတဲ့ကမ္ဘာကြီးကို စီမံခန့်ခွဲဖို့ Prudence strategy ဖြစ်တယ်လို့ဆိုသည်။

နောက်တစ်ခု မြင်သာတာက Islamic State Group ကိစ္စဖြစ်သည်။ သရုပ်မှန်ဝါဒအရ IS ကိုရင်ဆိုင်ဖို့ နည်းလမ်းနှစ်သွယ်ရှိပါသည်။ ဒါတွေက ဒေသတွင်းပါဝါထိန်းညှိခြင်း balance of power နဲ့ အင်းအားသုံးပြီး ခြိမ်းခြောက်ဟန့်တားခြင်း deterrence လုပ်ဖို့ပါ။ ဒီနည်းလမ်း နှစ်ခုစလုံးကိုလည်း ကျင့်သုံးခဲ့ကြပါသည်။ သို့သော် အခြားသော သရုပ်မှန်ဝါဒီတွေရဲ့ ယူဆချက်လည်းရှိပါသေးသည်။ သူတို့က ISG သည် irrational ဖြစ်တယ်၊ သူတို့ကို အင်အားသုံးတိုက်ခိုက်မှုတွေကနေ အမြတ်ထုတ်နေတယ်လို့ဆိုသည်။ အထူးသဖြင့် ဒေသတွင်းမှာ ပြင်းပြင်းထန်ထန်တိုက်ခိုက်ခံရခြင်း အရပ်သားတွေထိခိုက်ခံရခြင်းကို အသုံးချပြီး အမေရိကန်ဆန့်ကျင့်ရေးစိတ်ဓာတ်တွေကို နှိုးဆွ လှုံဆော်နေသလို၊ ဒါကနေတဆင့် ကမ္ဘာကြီးတစ်ခုလုံးကနေ လူသစ်စုဆောင်းနေခြင်း ဖြစ်သည်ဟု ဆိုသည်။ ဒါကြောင့် အင်အားသုံးတဲ့နေရာမှာ သတိကြီးကြီးထားဖို့ သရုပ်မှန်ဝါဒီတွေက သတိပေးကြသည်။ ဒါကြောင့် သရုပ်မှန်ဝါဒီတွေရဲ့ အကြပ်အတည်းကို ရင်ဆိုင်ပုံသည် အင်အားသုံးဖြေရှင်းခြင်း မျှသာမဟုတ်ဘဲ ဥာဏ်အမြော်အမြင်နဲ့ ဆင်ခြင်တုံ့တရား ပေါ်မှာတည် ထားတယ်လို့ ဆိုပါသည်။ နေရာတိုင်း သြဇာပါဝါ သုံးရန်မဟုတ်ဘဲ သုံးသင့်သူနှင့် မသုံးသင့်သူ ခွဲခြားသိရန်၊ ဘယ်လောက်အတိုင်းအဆသုံးသင့်တယ်ဆိုတာ ခွဲခြားနိုင်သည့် ဉာဏ်ပညာသည် Prudence ဖြစ်ပါကြောင်း ဆွေးနွေးတင်ပြလိုက်ရပါသည်။

မောင်ကျော်
၁၄၀၈၂၀၁၄၁၉